اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه

اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه

رایگان ثبت نام کنید

بلاگ/آموزش بورس

انواع بازارهای مالی کدام‌اند؟؛ آشنایی با بازار سهام و بدهی

در مطلب بازارهای مالی چیست به توضیح کلی در مورد این بازارها پرداخته شد. اکنون به تعریف انواع بازارهای مالی پرداخته و هر یک از آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بازارهای مالی بر پایه معیار­های متفاوتی تقسیم‌ می‌شوند:

بازارهای مالی بر اساس دارایی، سه دسته‌اند:

بازار سهام

بازاری که در آن سهام شرکت‌­ها دادوستد می‌شود.

سهم، قسمتی از سرمایه شرکتی است که مشخص می‌کند میزان تعهد و منافع و مشارکت صاحب شرکت چه مقدار است. سهام انواع متفاوتی دارد که به شرح زیر هستند:

سهامی است که متعلق به شخص معینی است و اسم صاحب ‌سهم در دفتر ثبت آن شرکت و ورقه سهام ثبت خواهد شد.

سهامی است که برخلاف سهام بانام، اسمی از مالک سهام در آن بیان نمی‌شود و به‌صورت وجه حامل ثبت و تنظیم می‌شود و نقل‌وانتقال این نوع سهام آسان است.

سهامی است که نسبت به سهام بانام و بی­‌نام برتری دارد و زمانی که شرکت به افزایش سرمایه نیاز داشته باشد و کسی مسئولیت خرید سهام را بر عهده نگیرد و یا شرکت بخواهد از افراد بااعتبار استفاده کند، سهام ممتاز آن شرکت منتشر می‌شود.

در واقع سهامی که مزایای قانونی بیشتری نسبت به دیگر سهام شرکت داشته باشد را اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه سهام ممتاز می‌گویند.

این سهام بدون سر­رسید است و سهامداران ممتاز، حق مالکیت دارند و دارندگان این سهام در دریافت سود، حق تقدم دارند. پرداخت سود سهام ممتاز، قبل از سهام عادی است.

افرادی که ایده ایجاد استارت­ آپ دارند و با مشکل کمبود سرمایه مواجه هستند، با انتشار سهام ممتاز در استارت ­آپ، می‌­توانند سرمایه موردنیاز خود را جذب کنند.

اوراق بدهی دارای خصوصیاتی است که با توجه به آن خصوصیات فروخته می‌شوند و عبارتند از:

• ارزش اسمی: که به آن، مقدار اصل وام گفته می‌شود.
• تاریخ سر­رسید: که در آن صاحب اوراق بدهی ارزش اسمی اوراق خود را دریافت می‌کند.
• نرخ سود اسمی: به نرخ بهره‌­ای گویند که پرداخت آن به ‌صورت دوره‌­ای تا موعد سررسید اوراق است.
• قیمت فروش: فروش اوراق، قبل از زمان سررسید در بازار سرمایه به قیمت روز.
• نرخ سود تا سررسید (YTM): خریداری اوراق، پس از اولین روز انتشار. (قیمت تعیین ‌شده بازار و نگهداری آن تا تاریخ سررسید را YTM گویند)

اوراق بدهی در بازار فرابورس و تحت نمادهای اخزا خریدوفروش می‌شوند. (برای مطالعه بیشتر درباره اوراق اخزا می‌توانید به مقاله آشنایی با بازار و انواع اوراق مراجعه کنید؛ همچنین برای دریافت اخبار پیرامون اخزا می‌توانید به سایت سخاب مراجعه کنید.)

بازار بدهی

بازاری است که در آن، اوراق مختلف شامل اسناد خزانه دولتی و اوراق قرضه دولتی مبادله می‌شوند. هدف بازار بدهی، ایجاد سیستمی برای تأمین مالی مخارج کوتاه‌مدت، میان­‌مدت و بلند­مدت بخش دولتی و خصوصی است.

بخش اصلی بازار بدهی، تعیین غیردستوری نرخ بهره­ بازار است، به‌­گونه‌­ای که تشکیل ‌دهنده‌ سود آینده­‌ی عرضه و تقاضا برای اوراق بلند­مدت و تعیین نرخ سود واقعی است.

اما این اصل در ایران صادق نیست و نرخ سود توسط بانک مرکزی و بازار پول تعیین می‌گردد. دلیل آن نیز تأثیر کم بازار بدهی است. از طرف دیگر بازار بدهی، جریان نقدینگی مخرب بین بازارهای ارز، مسکن و طلا را جمع‌­آوری می‌کند.

شخصی که اوراق بدهی خریداری می‌کند، نسبت به افرادی که سهام یک شرکت در بورس را خریداری می‌کنند ریسک کمتری را متحمل می‌شود.

بازار ابزارهای مشتقه

بازاری است برای معاملاتی که مبنای آن، ابزارهایی با دارایی‌های مالی است که از انواع آن به اختیار معامله و قرارداد آتی می‌توان اشاره کرد.

بازار مشتقه از بازارهای پایه‌­ای مانند کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه تشکیل می‌گردد که هنگام معامله اصل دارایی جابه‌جا نمی‌شود و تغییر قیمت آن ناشی از قیمت انتظاری کالای مورد نظر در بازار پایه است.

در بازارهای مالی جهانی اکثر سرمایه‌­گذاران خرد، برای کسب بازده معقول از ابزار مشتقه مربوط به سهام استفاده می‌کنند.

ابزار مشتقه 4 گروه هستند:

قراردادی است که دو طرف معامله تعهد می­‌دهند که در تاریخ معین، کالایی با قیمت مشخص را که توافق کرده‌­اند مبادله کنند. از جمله معاملاتی که به‌صورت قرارداد سلف انجام می‌گیرد، نفت خام است.

در این قرارداد معامله‌گران متعهد می‌شوند معامله‌ای در آینده انجام گیرد که کالا را در تاریخ سررسید و با قیمت معین به یکدیگر منتقل کنند.

این نوع قرارداد توافقی است بین دو شرکت برای معاوضه اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه جریانات نقدی در آینده که تاریخ و چگونگی معاوضه جریانات نقدی در آن معین می‌شود.

قراردادی است دوطرفه بین خریدار و فروشنده که خریدار حق دارد مقدار معینی از دارایی را با قیمت مشخص و در زمان مشخص خریدوفروش کند.

بازارهای مشتقه

قراردادهای آتی در دو بازار مختلف بورس و بازار خارج از بورس، مورد معامله قرار می‌گیرند.

بازار آتی کالا: بازاری است که در مکانی معین به عرضه و تقاضا و تعیین قیمت­‌های سهام عرضه‌شده، می‌­پردازد. قراردادها به‌ طور استاندارد و قانون­مند هستند و قیمت‌ها برای همه یکسان است. قراردادها دارای شرایط و ویژگی‌های یکسان هستند و در بورس‌­های مرتبط با اختیار معامله و یا بورس‌­های مرتبط با قرارداد آتی معامله می‌شوند.

بازار خارج از بورس: بازارهایی که به‌ صورت شبکه‌­­ای مبنی بر ارتباط تلفنی و رایانه‌­ای هستند. از مزایای این بازار می‌توان به عرضه تسهیلات بیشتر در بازار معاملات آن اشاره کرد، چون شرایط این قرارداد را بورس تعیین نمی‌کند. (این بازار در دسته بازار مالی براساس ساختار سازمانی قرار می‌گیرد.)

بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

در این بازار اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می‌شوند. فروشنده اوراق بهادار، همان نشردهنده اوراق بهادار است. در واقع واگذاری اوراق بهادار و در مقابل آن تأمین مالی موردنیاز شرکت‌­ها و بنگاه­‌های اقتصادی، از ویژگی‌های بازار دست‌اول است.

اوراق پس از عرضه در بازار اولیه، در بازار ثانویه قابلیت داد­و­ستد به خود می‌گیرند. این بازار به دلیل افزایش قابلیت نقدشوندگی اوراق در بازار دست‌اول، به وجود می‌­­آید. دادوستد در این بازار بدون محدودیت است، به همین دلیل با جابه‌جا شدن ابزارهای مالی در این بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می‌شود.

بازارهای مالی بر اساس ساختار سازمانی

یکی از انواع آن بازار خارج از بورس است که به شرح آن پرداختیم.

بازارهای دیگر این دسته‌بندی، بازارهای حراج و بازارهای واسطه هستند.

در این بازار خریداران و فروشندگان به ‌طور مستقیم معامله می­‌کنند و معامله زمانی صورت می‌گیرد که بالاترین قیمتی که برای خرید سهم پیشنهاد شده، با پایین­‌ترین قیمت که توسط فروشنده سهام تعیین‌شده، برابر باشد.

شامل سازمان‌هايى است که اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه کالاها و خدمات را به ‌منظور فروش مجدد و تحصيل سود خريدارى مى‌کنند.

جمع­‌بندی

بازارهای مالی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی هرکشور به شمار می‌روند. در این مطلب سعی شد تا اشاره‌ای گذرا به هر کدام از آن‌ها داشته باشیم.

از کارکردهای این بازارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقسیم ریسک بین دارندگان و متقاضیان وجوه.
• تعیین قیمت اوراق بهادار براساس قیمت عرضه و تقاضای موجود در بازار.
• افزایش کارایی برای تعیین صحیح‌تر قیمت اوراق بهادار.

برای آشنایی بیشتر با تمام بازارهای مالی کشور می‌توانید دوره آموزشی رایگان آموزش همگانی سرمایه‌گذاری و برای آشنایی بیشتر با بازار بورس می‌توانید دوره آموزشی رایگان دوره آشنایی با بازار بورس را مشاهده کنید.

ابزار مشتقه چیست و چگونه ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد؟

ابزار مشتقه (Derivative) اوراق معاملاتی هستند که به شما امکان می‌دهند ریسک سرمایه‌گذاری خود را بسیار کاهش دهید. با استفاده از ابزار مشتقه شما می‌توانید با هزینه اندکی به‌نوعی سرمایه‌گذاری خود را بیمه کرده و سود قطعی از آن بردارید.

نوع دیگری از ابزار مشتقه هم وجود دارد که ریسک شما را کاهش نمی‌دهد اما میزآن‌سود شما را بدون تغییر میزان ریسک، چندین برابر می‌کند. البته توضیح هرکدام از این‌ها خود مقاله مجزایی می‌خواهد.

درهرحال ما در این مقاله به‌صورت مختصر به معرفی ابزار مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.

ریسک و سود، دو موجود جدانشدنی

نمی‌دانم چقدر کلا اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه با بازار و بازارهای سروکار داشته‌اید؛ اما اگر داشته‌اید به‌احتمال‌زیاد می‌دانید که یک اصل خلل‌ناپذیر در بازار وجود دارد، آن هم این است که ریسک بالا با سود بالا همراه است و برای گرفتن سود بیشتر باید بیشتر هم ریسک کرد.

این‌یک اصلی کلی هر بازاری است. مهم نیست بازار سرمایه باشد یا بازار طلا و دلار یا برنج. کسی که می‌خواهد سود بیشتری در یک‌زمان مشخص ببرد، باید ریسکش را هم بپذیرد؛ یعنی بپذیرد که احتمال ضرر کردن هم بالاست.

قیمت‌ها در ابزار مشتقه

در کل چه در بازار مالی و چه در بازار کالاها قیمت‌ها بر پایه دو چیز تعیین می‌شوند. یکی ارزش اولیه و ذاتی متاع مورد معامله و دیگری میزان عرضه و تقاضای آن است.

مثلا در بازار سهام هنگامی شرکتی با‌عرضه اولیه می‌خواهد وارد بازار بورس شود، ارزش اولیه سهام ‌آن را بر پایه ارزش اسمی شرکت، دارایی‌ها و سودآوری آن معین می‌شود.

بعدا هم که شرکت وارد بازار بورس شد قیمت سهم آن با‌ عرضه و تقاضا تعیین می‌گردد. در این عرضه و تقاضا، ارزش ذاتی هم اهمیت دارد. ارزش ذاتی هم رقمی است که معامله‌گران بازار حاضر هستند برای سهام آن شرکت بپردازند.

در این میان هم اگر گزارش‌های مالی شرکت منتشر شود یا هر خبر دیگری که مربوط به کارایی و سودآوری شرکت است بیاید، قیمت معاملاتی سهام آن تغییر می‌کند زیرا این اخبار در نهایت روی عرضه و تقاضا خود را بروز می‌دهند.

در بازار کالاها مثل برنج، گندم و طلا هم پارامترهایی همچون قیمت تمام‌شده، قیمت دلار و در مورد طلا قیمت انس جهانی طلا که آن هم دوباره با همین پارامترها و همچنین عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند، روی قیمت آن کالاها در بازار ایران تاثیر دارند.

اما ابزارهای معاملاتی یا در اصل برگه‌های قرارداد معاملاتی هم در بازار وجود دارند که چون برای کالا یا شرکت خاصی صادر نمی‌شوند قیمتشان هم با پارامترها شرکت یا کالا تعیین نمی‌شود.
بگذارید این جمله را بیشتر بسط دهیم.

بازار اوراق بهادار

آنچه در بازار سهام معامله می‌شود سهام شرکت‌های مختلف است. پیش از آنکه بازار سهام الکترونیکی شود و موارد مورد معامله غیرملموس شوند و مشتری صرفا با یک اسم و چند رقم کارش را انجام دهد، معاملات حضوری بودند و سهام شرکت‌ها در اصل برگه‌های سهام آن شرکت بود که از طرف خود شرکت و تحت نظارت سازمان بورس صادر می‌شدند.

یعنی وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، آنچه در ازای پول تحویل می‌گرفتید برگه‌های سهام یک شرکت خاص بود. هر برگه سهام می‌توانست شامل یک یا چند سهام شرکت می‌شد. این برگه‌ها یا اوراق، قیمت داشتند و به همین دلیل هم به بازار آن‌ها، بازار بورس اوراق بهادار می‌گفتند.

ارزش این برگه‌ها همان‌طور که گفتیم بر پایه متغیرهای خود شرکت و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

اما در بازار برگه‌های دیگری نیز وجود دارند که ارزش آن‌ها نه بر پایه متغیرهای مستقیم آن‌ها، بلکه بر پایه قیمت چیزی دیگری که این برگه‌ها برای آن صادر شده‌اند تعیین می‌شود. این برگه‌ها اوراق مشتقه یا ابزار مشتقه نام دارند.

ابزار مشتقه در اصل (برگه) قراردادهایی هستند که توسط متخصصین مالی برای کاهش ریسک معاملات اصلی ساخته شده است.

یکی از نمونه‌های این برگه‌ها، همان قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش است که در مقاله پیشین به آن پرداختیم.

از جمله دیگر ابزارهای مشتقه، قراردادهای آتی هستند.

قراردادهای آتی در ابزار مشتقه

برای اینکه روشن کنیم منظور از قراردادهای اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه آتی چیست، بگذارید یک مثال بیاوریم.

فرض کنید که کشاورزی کارش کشت سیب‌زمینی است. سیب‌زمینی‌های این کشاورز در میانه تابستان می‌رسند و باید برداشت شوند. کیفیت سیب‌زمینی‌ها او نسبت به بقیه کشاورزان آن منطقه بهتر است. دلیلش این است که او هم بذر مناسب و البته گران‌تر تهیه می‌کند و هم هزینه‌هایی برای افزایش کیفیت خاک و آب محصولات خود می‌کند؛ اما یک مشکل وجود دارد.

مشکل اینجاست که زمان برداشت محصولات او با زمان برداشت محصولات بقیه کشاورزان یکی است. این مسئله باعث می‌شود در زمان فروش این محصولات، میزان عرضه سیب‌زمینی به بازار زیاد شود و در نتیجه قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین بیاید.

طبیعتا هنگامی هم که او می‌خواهد محصولش را بفروشد، چون توقع عموم مشتریان بر اساس قیمت‌های بازار شکل‌گرفته، قانع کردن خریداران به اینکه کیفیت این محصول بالاست و قیمت‌ آن حداقل ۵۰ درصد بالاتر از بقیه است، سخت است. نتیجه آنکه میزان حاشیه سود این کشاورز نیز پایین می‌آید.

از آن‌سو یک کارخانه تولید چیپس هم در منطقه وجود دارد که مشخصا اصلی‌ترین ماده اولیه‌اش همین سیب‌زمینی است. این کارخانه به دنبال محصولات با کیفیت می‌گردد اما بازار پر از سیب‌زمینی‌هایی است که کیفیتشان پایین است.

قرارداد آتی سیب‌زمینی

در این میان این کارخانه با محصولات کشاورز ما مواجه می‌شود. کیفیت آن‌ها مناسب هستند و به درد کارخانه می‌خورند.

اما مشکل اینجاست که اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه میزان محصولات تولیدی این کشاورز کمتر از مواد اولیه موردنیاز کارخانه است. در خط تولید هم نمی‌توان دو جور سیب‌زمینی متفاوت استفاده کرد.

آنچه رخ می‌دهد این است که کارخانه چیپس و این کشاورز یک قرارداد می‌بندند.

قرارداد آن‌ها شامل این مسئله است که کشاورز متعهد می‌شود در زمان مشخصی در سال بعد، سیب‌زمینی با همین کیفیت و البته سه برابر وزن بیشتر محصولات امسال خود را به کارخانه بدهد. کارخانه هم در این قرارداد تضمین می‌کند که سیب‌زمینی‌های تولیدی او را در قیمت مشخص‌شده در قرارداد در سال بعد بخرد.

این‌یک قرارداد آتی یا آینده کالا است؛ یعنی قراردادی که در آن دو طرف متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده کالایی را با هم مبادله کنند. وقتی‌که سررسید این قرارداد می‌رسد کارخانه باید پول کل سیب‌زمینی‌ها را بدهد و کالایش را تحویل بگیرد.

مزیت این قرارداد برای کارخانه این است که مدیران کارخانه اطمینان دارند که مواد اولیه موردنیازشان را حداقل برای مصرف چند ماه در سال بعد با قیمت مشخص دارند.

اگر در سال بعد به هر دلیلی قیمت سیب‌زمینی بالا برود، اهمیتی ندارد. کارخانه به‌طورقطع با مبلغ خاصی از الان خریدش را انجام داده است.

کشاورز هم مطمئن است که حالا به‌طورقطع محصولات سال بعدش با قیمت مشخصی خریداری خواهند شد. اهمیتی ندارد قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین برود یا نه. او مشتری‌اش را دارد. از آن‌سو چون مطمئن است که کل محصول خود را خواهد فروخت می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد و زمینش را بزرگ‌تر کند تا بتواند میزان سیب‌زمینی را که به کارخانه تعهد کرده است، تولید کند.

به این نوع قرارداد آتی، قرارداد Forward می‌گویند. دلیلش این نام‌گذاری هم این است که تنها تضمین اجرای این قرارداد برگه‌های آن و اعتماد طرفین است. هیچ سازمانی در این میان وجود ندارد که بر این قرارداد، مفاد آن و اجرای آن نظارت داشته باشد.

قراردادهای آتی در بورس کالای ایران

در ایران بورس کالا برای سامان‌دهی به همین مسئله تشکیل شده است. بورس کالا محلی است که در آن تولیدکنندگان و مشتریان محصولات در آن به تبادل کالا و عقد قراردادها می‌پردازند. بورس کالا همچنین مکانی است که در آن تولیدکنندگان و خریداران می‌توانند همدیگر را بیابند.

در بورس کالا قرارداد‌های آتی برای کالاهای مختلفی می‌تواند شکل بگیرد. بورس کالا این قراردادهای آتی را سامان‌دهی می‌کند. چنین قراردادهایی صرفا به این خاطر که همین استانداردها و قوانین برای قراردادها دارند، قراردادهای Future نام دارند.

همچنین این قراردادهای آتی مثل بقیه ابزار مشتقه همچون اختیار معامله، بین سرمایه‌گذاران معامله نیز می‌شود.

در نتیجه در این قرارداد آتی در نهایت کسی که در تاریخ سررسید قرارداد برگه‌های قرارداد را دارد باید پول کالا را بپردازد و کالا را دریافت کند.

مشخصا قیمت معاملاتی این قراردادهای آتی تابع قیمت تضمینی موجود در قرارداد و همچنین قیمت محصول در بازار است. به همین دلیل هم به این‌ها ابزار مشتقه می‌گویند؛ زیرا هم خود قرارداد و هم قیمت آن‌ها از چیز دیگری که پایه آن قرارداد است مشتق می‌شود.

انواع ابزار مشتقه

در کل چهار نوع ابزار مشتقه در دنیا وجود دارد.

۱- قرارداد آتی با مقررات و سازمان‌دهی (Future) که همانی است که در سطور بالا گفتیم.

۲- قرارداد آتی بدون مقررات (Forward) همانند مثال بالایی است و قراردادهایی که برخی از صنف‌ها از جمله طلا‌فروش‌ها با یکدیگر می‌بندند و هیچ سازمانی در این میان دخیل نیست.

۳- قراردادهای اختیار معامله (Option): این نوع ابزار مشتقه را در مقاله اختیار خرید و اختیار فروش توضیح داده‌ایم.

۴- قرارداد معاوضه (Swap): در این نوع ابزار مشتقه دو طرف معامله قرارداد می‌بندند که دو ابزار مالی را با یکدیگر معاوضه کنند؛ مثلا یک نفر امتیاز دریافت یک وام را با اختیار خرید یک سهم خاص که در مالکیت فرد دیگری است معاوضه می‌کند.

در ایران ابزار مشتقه توسط بورس کالا ارائه و مدیریت می‌شود. اگر شما بخواهید در ابزار مشتقه معامله انجام دهید باید یک کد معاملاتی در بورس کالا داشته باشد. تنها ابزار مشتقه در بورس کالا نیز قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله است.

دسته‌بندی ابزار‌ مشتقه

ابزار مشتقه را در کل می‌توان در دو دسته طبقه‌بندی کرد:

ابزار مشتقه مبتنی بر کالا مثل همین قراردادهای آتی کالا مثل سکه، گندم، پسته و زعفران که در بورس کالای ایران وجود دارند.

دیگری ابزار مشتقه مالی هستند. مثال آن هم همین قراردادهای اختیار معامله و همین قرارداد معاوضه است. البته ابزار مشتقه مالی دیگری هم در دنیا وجود دارند که البته از حوزه این مقاله خارج هستند.

کاهش ریسک در ابزار مشتقه

همان‌طور که در مثال قرارداد آتی خرید سیب‌زمینی گفتیم، ابزار مشتقه ریسک را برای هر دو طرف کاهش می‌دهند. برای مثال اگر در همین معامله آتی خرید سیب‌زمینی، اگر در زمان سررسید قیمت سیب‌زمینی در بازار بیشتر از قیمت قرارداد باشد، کشاورز علی‌رغم اینکه کمتر سود کرده، اما ضرر هم نکرده است. از آن‌سو کارخانه سود کرده است.

اگر هم در سررسید، قیمت سیب‌زمینی در بازار کمتر از قرارداد آتی سیب‌زمینی باشد، کارخانه ضرر کرده است اما ضرر آن محدود است. از آن‌سو در عوض مواد اولیه با کیفیت خریده است.

مشابه این قضیه در قرارداد اختیار خرید و اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه اختیار فروش هم وجود دارد؛ مثلا اگر در قرارداد اختیار فروش یک سهم، قیمت آن سهم در سررسید بیشتر از قیمت تضمینی خرید در قرارداد باشد، سرمایه‌گذار قرارداد خود را اجرا نمی‌کند و از خیر مبلغی که برای خرید قرارداد اختیار فروش پرداخت کرده می‌گذرد.

اگر هم در آن زمان قیمت سهم کمتر از قیمت اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه خرید تضمینی باشد، سرمایه‌گذار با اطمینان و با سود جنس خود را می‌فروشد.

به همین دلیل ابزار مشتقه برای مدیران سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌هایی که می‌خواهند مدیریت ریسک انجام دهند، بسیار جذاب است؛ زیرا آن‌ها می‌توانند با استفاده از چنین ابزارهایی ریسک سبد تحت مدیریت خود را تغییر دهند.

اوراق بدهی در بورس چیست؟ از اوراق بدهی چه می‌دانید؟

در بازار سرمایه بورس و اوراق بهادار ایران، همان‌طور که احتمالاً شما هم می‌دانید، کالاهای خاص و برخی از اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد! یکی از طرفین فروشنده و طرف دیگر خریدار است، به صورتی که در این زمینه لازم است که حتماً شما به‌عنوان یک‌طرف خریدار یا فروشنده فعالیت داشته باشید.

جالب است بدانید که یکی از مهم‌ترین انواع بازار سرمایه اوراق بهادار، اوراق بدهی است، اما اوراق بدهی چیست؟ بهترین اوراق بدهی در بورس کدم‌اند؟
اگر شما هم به دنبال جواب این سؤال‌ها هستید، کافی است امروز تا انتهای این مقاله همراه ما باشید! امروز تمام سعی خود را می‌کنیم که کامل‌ترین جواب‌های این سؤال‌ها را برای شما آماده و کمک کنیم که خودتان به‌عنوان یکی از افراد ماهر در زمان شناسایی اوراق بدهی در بورس فعالیت خود را آغاز کنید. آیا آماده هستید؟

انواع اوراق بهادار در بورس را بهتر بشناسید!

همان‌طور که احتمالاً شما هم بارها شنیده‌اید، انواع بازار بورس اوراق بهادار وجود دارند که باید آن‌ها را شناسایی کرد! انواع اوراقی که کاملاً جدید هستند و باید بر اساس یکسری ویژگی‌های خاص آن‌ها را مورد معامله قرارداد! در این زمینه شما باید بهترین روش ورود و سرمایه‌گذاری در بورس ایران را ابتدا یاد گرفته و بررسی کنید سپس به دنبال این اوراق قرضه یا بدهی بروید.(پیشنهاد میکنم مقاله پول هوشمند در بورس و بایننس چیست و سود مرکب را هم مطالعه کنید)

برای این‌که از بحث اصلی دور نشویم، بهتر است که تمامی انواع اوراق بهادار موجود در بازار بورس ایران را باهم بررسی کنیم! این اوراق به ترتیب عبارت‌اند از:

• اوراق بدهی یا اوراق قرضه
• اوراق حقوق صاحبان سهم
• ابزارهای مشتقه

در حال حاضر در بازارهای سرمایه تمامی این انواع حقوق مورد معامله قرار می‌گیرند و به فروشنده و خریدار داده می‌شوند! در این زمینه شرکت بورس اوراق بهادار ایران، سعی می‌کند که با نظارت صحیح بر روند اجرای بازار، قیمت‌گذاری‌ها و … سعی کند که سود حاصل از این پروژه‌ها را بررسی کند و بهترین روش‌ها را به افرادی که به دنبال کسب درآمد از این راه هستند، پیشنهاد کند، اما اوراق بدهی در بورس چیست؟ چرا باید به اوراق بدهی در بورس ایران توجه کنیم؟ بهترین اوراق بدهی بورس کدام‌اند؟

اوراق بدهی در بورس چیست؟

اوراق بدهی همان‌طور که در مبحث بالایی اشاره کردیم از انواع اوراق بهاداری است که در بازار سرمایه یافت می‌شود و مورد معامله قرار می‌گیرد. در این بازار شما باید، به صورتی نوین، انواع اوراق بدهی، انواع اوراق قرضه و … را بشناسید. در این رابطه به‌عنوان‌مثال، لازم است که بدانید، اوراق بدهی یا قرضه نوعی از ابزارهای مالی هستند که توسط شرکت‌های صادرکننده آن‌ها، تضمین می‌شوند و اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه در قبال مبلغی که از خریدار دریافت می‌کنند، ضمانت می‌کنند که هزینه‌ای در آینده را پرداخت کنند.(در ادامه مقاله تضمین سرمایه‌ گذاری در بورس را بخوانید)

شرکت‌های صادرکننده، باید این تعهد و تضمین را ارائه کنند که پس از پایان زمان مشخص و فرارسیدن سررسید، حتماً اصل مبلغ پرداختی را به خریدار بازگردانند و سود و بهای تعیین‌شده را هم بپردازند. در اینجا نکته مهمی که وجود دارد که معمولاً توسط مردم به آن توجه نمی‌شود و آن این است که در این اوراق بهادار، صاحب سهام هیچ‌گونه مالکیتی در شرکت‌هایی که اوراق قرضه آن‌ها را خریداری می‌کند، ندارد!

برای این‌که بهتر متوجه این موضوع شوید، بگذارید برای اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه شما یک مثال در دنیای واقعی بزنیم تا مفهوم اوراق بدهی در بورس را بهتر درک کنید و بدانید که اوراق بدهی بورس چیست و چرا شرکت‌ها به داشتن آن‌ها علاقه نشان می‌دهند!(پیشنهاد میکنم مقاله مفهوم لات lot راهم مطالعه نمایید)

فرض کنید که شما صاحب یک شرکت هستید و قصد دارید که وارد بازارهای جدید شوید و یا فعالیت خود را به طرز عجیب‌وغریبی گسترش دهید. در این زمینه لازم است که شما ابتدا اقدام به تأمین منابع مالی برای گسترش فعالیت‌های خود کنید. شاید می‌پرسید که چطور باید این کار را انجام دهد؟ آیا باید به‌جای این‌که از وام‌های دولتی استفاده کنم، سهام شرکت خود را به مردم عادی بفروشم؟ آیا روشی وجود دارد که بدون دادن اختیارات کسب‌وکارم، قادر باشم که سرمایه موردنیاز خود را تأمین کنم؟

در اینجاست که بحث اوراق بدهی مطرح می‌شود! اوراقی که شما می‌توانید به فروشندگان ارائه کنید و به آن‌ها بگویید که در سررسیده‌ای مشخص نه‌تنها اصل پولشان را برمی‌گردانید بلکه به‌مرور به آن‌ها سود هم می‌دهید، اما آن‌ها نمی‌توانند هیچ ادعای مالکیتی در پروژه‌های فعلی و جدید شما داشته باشند.(در ادامه مقاله مقایسه کارگزاری مفید و آگاه را هم بخوانید)

نتیجه‌گیری: آیا باید اوراق بدهی در بورس را خریداری کنم؟

حالا که متوجه مفهوم کلی اوراق قرضه شدید و دانستید که اوراق بدهی در بورس چیست، نوبت آن رسیده که تصمیم بگیرید که آیا شما هم باید اقدام به خرید اوراق بدهی کنید یا خیر؟ آیا این اوراق می‌توانند پرسود باشند؟ در این زمینه می‌توانید با کمک گرفتن از افراد فوق حرفه‌ای درزمینه بورس، سعی کنید که بهترین بازدهی را برای منابع مالی خود ایجاد کنید..(حتما مقاله سبد سهام را هم مطالعه کنید)

در این زمینه نظر شما چیست؟ چه اطلاعات دیگری راجع به این اوراق دارید؟ شما می‌توانید در بخش نظرات، تجربیات، سؤالات و … خود را با ما و دیگر افرادی که به دنبال کسب سود و سرمایه هستند به اشتراک بگذارید.

برای کسب اطلاع بیشتر در مورد سازمان بورس ایران و بورس اوراق بهادار تهران کلیک کنید.

بازار مشتقه چیست؟

یکی از بازارهای جدید در بورس کالا، بازار مشتقه نام دارد، چنانچه از علاقه مندان و فعالان در حوزه بورس هستید، حتما نام آن را شنیده اید. جالب است بدانید که این بازار، بر اساس بازارهای جدید دنیا طراحی شده است و از قابلیت ها و امکانات خوبی برخوردار است.

بازار مشتقه بر اساس یک کالای اساسی و دارایی پایه، طراحی شده و میزان عرضه و تقاضا بر قیمت اوراق مشتقه این بازار تأثیری ندارد.

برای آنکه بهتر در یابید که بازار مشتقه چیست و چگونه باید در آن خرید و فروش کنیم، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.

بازار مشتقه

در تعریف بازار مشتقه باید گفت که بخشی از بازار بورس کالای ایران است و برگرفته از روند فعالیتی بازارهای بورس و کالای جهانی است. بورس کالا دارای چهار زیر مجموعه با نام‌ های بازار فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و فرعی است. در بازار فیزیکی انواع محصولات و کالاهای اساسی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی و تولیدات پالایشگاهی به ‌صورت فیزیکی معامله می‌ شوند که در کنار آن، این بازار مشتقه قرار دارد به طوری که توانسته توجه بسیاری از فعالان بازار را به سوی خود جلب نماید.

شاید برخی افراد که هنوز آشنایی کافی با نحوه خرید و فروش در بازار مشتقه را ندارند، با این سوال مواجه شوند که چگونه در آن خرید و فروش کنیم؟

بهتر است بدانید که روند معامله در این بازار بدین شیوه است که خریدار و فروشنده، کالای مورد نظر را با قیمتی که هر دو در آن به توافق رسیده اند، پیش خرید یا پیش فروش می ‌کنند. در معاملات بازار مشتقه در زمان حال، خرید و فروشی انجام نمی ‌شود و زمان تحویل کالا در آینده تعیین می ‌شود. اوراق مشتقه در این بازار مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله خرید و فروش، مورد تبادل قرار می‌ گیرند. در آغاز این بازار تنها بر پایه خرید و فروش زعفران فعال بود و به مرور، محصولات کشاورزی دیگر مانند زیره و پسته نیز وارد بازار مشتقه ایران شد.

بازار مشتقه دوطرفه است و به همین دلیل، پیش بینی سود و زیان در آن، کاری سخت و دشوار می باشد. همچنین اینکه انجام معاملات مشتقه دارای مکانیزم اهرمی است که خریدار ممکن است سود بسیار خوبی داشته و یا تمام سرمایه خود را از دست دهد. یکی دیگر اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه از ویژگی ‌های این بازار، امکان خروج خریدار و فروشنده از بازار و قبل از پایان قرارداد است. بدین طریق افراد می توانند سرمایه خود را از بازار مشتقه خارج کرده و سود و زیان خود را مشخص کنند.

چگونگی خرید و فروش در بازار مشتقه

اوراق مشتقه به دو شکل قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله خرید و فروش، می باشند. به طوری که تمامی کالاهای موجود در بازار مشتقه تنها بر اساس همین دو شکل، قابل معامله هستند. در ادامه به توضیح مفصل تر این دو شکل از قرارداد خواهیم پرداخت.

قراردادهای آتی:

قراردادهای آتی، بر اساس قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار، در این بازار معامله می ‌شوند و قیمت و حجم هر یک از قراردادها نیز با توجه به قوانین بورس تعیین می‌ شود. در این نوع معامله، خریدار و فروشنده کالا و پول نقد خود را منتقل نمی‌ کنند و در زمان انجام معامله تنها یک قرارداد در سازمان بورس کالا، ثبت می ‌شود تا زمان تحویل کالا برسد. برای اطمینان بیشتر دو طرف قرار داد، مبلغی را بر حسب قانون اوراق بهادار که مبلغی حدود ۱۰ الی ۲۵ درصد قیمت کل معامله باشد را به اتاق پایاپای پرداخت می‌ کنند. این امر تنها برای اطمینان خاطر هر دو طرف از معامله، انجام می شود. خوب است بدانید اتاق پایاپای ناظر بر معاملات و قراردادهای بورس کالا و مشتقات است و در واقع به ‌عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده عمل می ‌کند.

از آنجایی که اوراق مشتقه بر اساس قیمت توافقی بین خریدار و فروشنده تعیین می ‌شوند، منجر به کاهش شدید نوسان قیمت در بورس کالا می ‌شوند.

قراردادهای اختیار معامله خرید یا فروش:

این نوع قرارداد نیز مانند قراردادهای آتی روی کالاهایی مانند سکه، زعفران، پسته و زیره انجام می ‌شود. در قرارداد اختیار معامله خرید یا فروش، قیمت قطعی کالا در ابتدای قرارداد مشخص و ثبت می شود و قیمت کالا در زمان تحویل آن همان قیمتی است که در ابتدای قرارداد ثبت شده است.

همانگونه که از نام این قرارداد مشخص است، خریدار اختیار معامله را دارد و در صورت نیاز، تصمیم گیری برای انجام یا کنسل کردن قرارداد، بر عهده خریدار است.

بنابراین باید گفت که در این نوع قرارداد، اختیار انجام معامله تنها با خریدار است و مبلغی که خریدار به اتاق پایاپای پرداخت می‌ کند، بسیار ناچیز است و زیان چندانی به همراه ندارد.

چگونگی دریافت کد معاملاتی در بازار مشتقه

برای اینکه وارد بازار مشتقه شده و معاملات آتی یا اختیار خرید را انجام دهید، بایستی در ابتدا اقدام به دریافت کد معاملاتی ویژه این بازار نمایید.

در نظر داشته باشید که شما با در اختیار داشتن کد بورسی نمی ‌توانید در این بازار معامله کالا انجام دهید و برای ورود به بازار مشتقه، باید حتما، کد مخصوص این بازار را داشته باشید. برای انجام ان باید از طریق کارگزاری ‌ها و به صورت حضوری یا آنلاین اقدام کنید که کد بازار مشتقه را در اختیار معامله گران قرار می ‌دهند. تنها کافی است به سایت کارگزاری مورد نظر رفته و فرم‌ های آن را پر کنید. در این فرم‌ ها باید کد بورسی خود را نیز وارد کنید.

قبل از درخواست کد معاملاتی بازار مشتقه از کارگزاری، اطمینان حاصل نمایید که کارگزاری انتخابی شما، مجوز لازم برای این کد معاملاتی را داشته باشد. شما پس از دریافت کد معاملاتی می ‌توانید اوراق بازار مشتقه را به راحتی خریداری نموده و یا به فروش برسانید.

گونه‌شناسی انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌شود که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه.

به گزارش ایبِنا، بازارهای مالی مهمترین جزء نظام مالی بوده و منظور از آنها ساختارهایی است که منابع مالی از طریق آنها به گردش در می‌آیند. ذی نفعان در بازارهای مالی عمدتا به مبادله ابزارها و اوراق مالی با هزینه مبادلاتی بسیار کم و در قیمت‌هایی که بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، می‌پردازند.

وجود بازارهای مالی پویا با عمق مناسب، منافع گوناگونی برای نظام اقتصادی و مالی هر کشوری ایجاد می‌کند. برخی از مهم ترین این منافع عبارت‌اند از: تجهیز منابع خرد و تخصیص آنها به سرمایه‌گذاران؛ کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیردستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق و ابزارها؛ تقویت قابل توجه نقدشوندگی در نظام مالی؛ ایجاد ارتباط معقول و مشخص بین ریسک و بازده؛ هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم رقیب؛ بهبود شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی؛ کمک به اعمال سیاست‌های مالی توسط دولت و کمک به اعمال سیاست‌های پولی توسط بانک مرکزی.

در اقتصادهای جدید، بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌گردد که برخی از مهم ترین آنها عبارت‌اند از: بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه. در ادامه به توضیح مختصر برخی از این بازارها پرداخته می‌شود.

الف- بازار پول

بازار پول، یکی از مهمترین انواع بازارهای مالی بوده و بر اساس تعریف، بازاری کوتاه‌مدت جهت انتشار و مبادله دارایی‌های مالی با سررسید کمتر از یک سال است. در این بازار انواع گوناگونی از اوراق با سررسید کوتاه‌مدت و با نقدینگی بالا مبادله می‌شوند. از جمله: اسناد خزانه دولتی، توافق‌های بازخرید، توافق‌های بازخرید معکوس، پذیره‌های بانکی، گواهی‌های سپرده و اوراق تجاری.

بازار پول، بازاری کوتاه‌مدت بوده و هدف از آن تامین مالی نیازهای کوتاه‌مدت است. دلیل اهمیت این مسئله آن است که اشخاص حقیقی، شرکت‌ها، دولت و سایر ذینفعان نظام مالی، دریافتی‌های نقدی که دارند الزاما با پرداختی‌ها و نیازهایشان به نقدینگی برابر و همزمان نیست؛ لذا باید همواره حجم زیادی از منابع را به صورت نقد نزد خود نگه دارند و فرصت کسب سود از این منابع را از دست بدهند. اما وجود بازار پول، به حل این مشکل کمک می‌کند. به این معنی که ذینفعان به جای آنکه منابع خود را به صورت نقد نگه داشته و فرصت‌های درآمدزایی با این منابع را از دست بدهند، می‌توانند این منابع را در بازار پول سرمایه‌گذاری کنند.

به عبارت دیگر، با خرید اوراق و ابزارهای بازار پول، علاوه بر اینکه به سود اوراق و ابزارها دست می‌یابند، این امکان را دارند تا در مواردی که با کسری نقدینگی مواجه می‌شوند، با صرف حداقل هزینه و زمان، اوراق و ابزارهای خود را نقد کنند.

ب- بازار سرمایه

بازار سرمایه بازاری است در آن اوراق بدهی و سهام در سررسیدهای بالای یکسال مبادله می‌شود. مهم ترین عرضه‌کنندگان اوراق و ابزارها (تقاضاکنندگان منابع) در بازار سرمایه، دولت و شرکت‌ها هستند. در مقابل، خانوارها و اشخاص حقیقی، مهم ترین تقاضاکنندگان اوراق و ابزارها (عرضه‌کنندگان منابع) را تشکیل می‌دهند.

مهم ترین ویژگی بازار سرمایه، بلندمدت‌ بودن اوراق و ابزارهایی است که در آن مورد مبادله قرار می‌گیرد. به عنوان مثال اوراق اوراق مشتقه و انواع آن در بازار سرمایه قرضه بلندمدت دولت‌ها و سهام شرکت‌ها که معمولا ماهیت بلند مدت دارند در بازار سرمایه مورد مبادله قرار می‌گیرند.

لازم به ذکر است که هر چند بانک‌ نهاد بازار پول به حساب می‌آید، اما می‌تواند در توسعه ابزارهای بازار سرمایه نقش داشته باشد. به عنوان مثال، یک بانک تجاری می‌تواند به عنوان رکن ضامن، در فرآیند انتشار یک نوع اوراق قرضه شرکتی بلندمدت در بازار سرمایه نقش ایفا و از این مسیر به توسعه بازار سرمایه کمک کند.

پ- بازار بدهی

بازار بدهی بازاری است که در آن انواع اوراق مبتنی بر بدهی (مانند اسناد خزانه دولتی، اوراق قرضه دولتی و غیره) مبادله می‌شوند. در بازار بدهی ذی نفعان می‌توانند دیون جدید را در بازار اولیه خرید و فروش کنند و یا اینکه در بازار ثانویه اوراق مبتنی بر بدهی وارد شده و به خرید و فروش دیون گذشته بپردازند. در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مبادله می‌شود که می‌تواند مرتبط با دولت، شرکت‌ها، بانک‌ها، شهرداری‌ها و غیره باشد.