حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟

مرگ خاموش معامله‌گر عاقبت کسانی که به حد ضرر خود پای‌بند نیستند!

مفهوم حد ضرر و تریلینگ استاپ

پیچیدگی بازار رمزارزها و همچنین وجود رقابت در میان صرافی های مختلف مانند بایننس، کوینکس و … موجب افزایش اهمیت استراتژی های معاملاتی و بهینه سازی حد سود و ضرر در صرافی های ارز دیجیتال شده است. استفاده از Stop Loss یا همان حد ضرر می تواند تا حد زیادی موجب جلوگیری از اتلاف سرمایه افراد و همچنین کاهش رفتار های هیجانی در بازار شود. در این مقاله قصد داریم با بیانی ساده به آموزش مفهوم حدضرر و به طور خاص حدضرر متحرک یا شناور بپردازیم. با ما همراه باشید.

آنچه در این مقاله میخوانید :

حد ضرر یا stop loss چیست ؟

صرافی های دیجیتال و بروکر های آنلاین همواره به دنبال راه هایی برای کاهش ضرر سرمایه گذاران هستند. یکی از رایج ترین مکانیسم ها برای حفظ سرمایه و همچنین جلوگیری از ضرر، استراتژی حد ضرر یا همان Stop loss است. حد ضرر نقطه ی خروجی است که با پایین تر رفتن قیمت یک رمزارز از یک حد مشخص فعال می شود. به زبان ساده تر، حد ضرر یک سفارش فروش در یک قیمت مشخص است که معمولا کمی پایین تر از نقطه ی حمایتی قرار می گیرد. مثلا ما تعیین می کنیم اگر قیمت از ۱۰ دلار پایین تر آمد رمزارز به طور خودکار فروش برسد.

برای ساخت یک استراتژی معاملاتی همیشه تعیین حد ضرر اولین اقدام است.

حد ضرر متحرک یا trailing stop چیست ؟

معامله گرها ممکن است تاثیر گذاری یا بهره وری سفارش های خود را با استفاده از حد ضرر متحرک بیشتر کنند. این یک استراتژی معاملاتی روزانه است که می تواند ضرری که ممکن است معامله گران متحمل شوند را بهینه کند. وقتی که قیمت یک رمزارز نسبت به قیمت ایده آل تریدرها بالا یا پایین می رود حد ضرر متحرک می تواند با آن حرکت کند. فرض کنید قیمت فعلی یک رمز ارز ۱۰ دلار باشد و شما حد ضرر را ۵۰ سنت کمتر از قیمت فعلی تعیین می کنید، پس حد ضرر تعیین شده ۹.۵ دلار خواهد بود. حال اگر قیمت آن ارز به ۱۰.۹ دلار برسد حد ضرر هم با آن رشد کرده و به ۱۰.۴ دلار می رسد. اگر قیمت رمز ارز به رشد خود ادامه دهد و مثلا به قیمت ۱۲ دلار برسد حد ضرر متحرک هم رشد کرده و به ۱۱.۵دلار خواهد رسید. حال اگر قیمت رمز ارز از ۱۲دلار به ۱۱.۸دلار برسد حد ضرر متحرک هم با آن سقوط کرده و به ۱۱.۳دلار می رسد. اگر قیمت رمز ارز بیش از ۵۰ سنت سقوط کند و مثلا از ۱۱.۸ به ۱۱دلار برسد حد ضرر متحرک در قیمت سوم عمل کرده و رمز ارز را به فروش می رساند. برای درک بهتر عملکرد حد ضرر متحرک به جدول زیر دقت کنید.

فرض کنید حد ضرر متحرک در یک معامله ۱۰ سنت باشد:

سود	حد ضرر متحرک	قیمت	جهت حرکت قیمت
$۳۰.۹	$۴۰
$۴۰	$۴۰.۱۰	+
$۴۰.۱۰	$۴۰.۲۰	+
$۴۰.۱۰	$۴۰.۱۵	–
$۰.۱۰	$۴۰.حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ ۱۰	$۴۰.۱۰

همانطور که در جدول نشان داده شد در حرکت صعودی قیمت، فاصله ی قیمت و حد ضرر همواره ۱۰ سنت است و تا زمانی که این فاصله ۱۰ باشد و کاهش نیابد، حد ضرر تعیین شده عمل نمی کند. زمانی که قیمت رمزارز به قیمت حد ضرر تعیین شده می رسد آن ارز به فروش می رسد.

تحلیل و بررسی رفتار چند روز گذشته رمزارز و همچنین استفاده از اندیکاتورهای می تواند به تعیین بهینه ترین حد ضرر کمک کند. در مثال بالا ۱۰ سنت به عنوان حد ضرر متحرک در نظر گرفته شده اما این نرخ می تواند با توجه به نوع رمزارز یا سهم و در نظر گرفتن موارد دیگر بهینه شود.

نکته ی مهم : تعیین حد ضرر بهینه با روش های تحلیل تکنیکال و آمار های گذشته ی قیمت می تواند باعث جلوگیری از رفتارهای احساسی و هیجانی در معاملات رمزارزها و افزایش معاملات منطقی و علمی شود.

روند نزولی بازار دلیلی برای فراموش کردن ارزهای دیجیتال نیست. این نیز به مانند هر پدیده اجتماعی دیگر در هر موسسه اقتصادی، هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی دارد و ما باید به دقت نظاره‌گر باشیم که چه اتفاقی برای آن‌ها می‌افتد. دمیتری مدودف (نخست‌وزیر روسیه)

انتقاد های وارد بر استراتژی حد ضرر متحرک

یکی از ایرادات استراتژی معاملاتی حد ضرر متحرک یا trailing stop Loss، وجود احتمال بالای Over Trading یا همان اخطار معاملات پی در پی از طرف صرافی ارز دیجیتال می باشد. در بازار های پرنوسانی مثل بازار کریپتو به دلیل وجود پولبک ها و دنباله های بلند و پی در پی کندل ها، بهینه سازی حد ضرر متحرک دشوار خواهد بود. پولبک به معنی کاهش ناگهانی قیمت به نقطه ی شروع و بازگشت مجدد است که در این صورت استراتژی حد ضرر باعث فروش رمزارز شده و معاملات فراوان را موجب می شود.

انتقاد دیگری که به استراتژی حد ضرر متحرک وارد شده این است که در حرکات شدید بازار، این استراتژی به شما کمک نمی کند. فرض کنید حد ضرر متحرک تعین شده ۱۰ سنت می باشد و قیمت رمز ارز هم اکنون ۱۰دلار است پس حد ضرر تعیین شده ۹.۹ دلار خواهد بود. حال اگر قیمت رمز ارز به طور ناگهانی ۵ دلار سقوط کند این استراتژی عمل نخواهد کرد چراکه فرصتی برای توقف در قیمت ۹.۹ دلار ایجاد نشده تا سفارش فروش بر اساس حد ضرر متحرک عمل کند و رمزارز را به فروش برساند.

جایگزینی برای استاپ لاس متحرک

جایگزین اصلی حد ضرر متحرک، حد ضرر متحرک محدوده دار می باشد. در trailing stop limit order یا همان حد ضرر محدوده دار متحرک، به جای تعیین یک قیمت مشخص مثلا ۱۰ سنت، این بار بازه ای بین ۱۰ سنت تا ۵۰سنت تعیین می شود تا در نوسانات شدید قیمت، سفارش فروش بر اساس حد ضرر متحرک فرصت فروش رمزارز را داشته باشد.

همچنین توصیه میکنیم مقاله مهم بهترین راهکارها برای کسب درآمد از بازار نزولی ارزهای دیجیتال را بخوانید.

حرف آخر

با اینکه ریسک های متعدد و انتقاداتی به استراتژی معاملاتی حد ضرر متحرک وارد است اما همچنان می توان با ترکیب این استراتژی با اندیکاتورهای مختلف و استراتژی های متفاوت از ضررهای بسیار و همچنین رفتارهای هیجانی جلوگیری کرد .

امیدواریم پس از یادگیری مفهوم حدضرر متحرک، با استفاده از آن ، معاملات پرسود و کم ضرری داشته باشید.

حد ضرر چیست و چگونه تعیین و اعمال می‌شود؟

هدف همه ما از انجام معامله و ورود به بازارهای مالی و بورس، کسب سود و منفعت هر چه بیشتر است؛ هدفی که تنها با تکیه بر دانش، تجربه و تصمیم‌گیری‌های درست و به موقع به ثمر خواهد رسید. اما پیش از کسب سود، بسیار اهمیت دارد که در این بازار نامتنهی، اصل دارایی خودمان را حفظ کرده و اجازه ندهیم، سرمایه اولیه‌مان به باد رود؛ بر همین اساس، مهم است توجه ویژه‌ای به ضرر و زیان ناشی از معاملات داشته باشیم. ضرر واژه‌ای معمول و آشنا به گوش اهالی بازار است؛ اما چطور می‌توان از ضرر کردن جلوگیری کرد؟ تا چه مدت باید سهمی را نفروشیم و چگونه، حساس‌ترین زمانِ فروش را تشخیص بدهیم؟ تمامی این سوالات به مفهومی مشترک با عنوانِ «حد ضرر» ختم خواهند شد که در ادامه، به تعریف و تشریح مفصل آن خواهیم پرداخت.

حد ضرر یا stop loss چیست؟

حدد ضرر، حد توقف یا نقطه خروج سه عنوانِ هم معنایی هستند که دانستن مفهومشان برای هر سرمایه‌گذاری از شروط ماندگاری در بازار سرمایه به حساب می‌آید. هر معامله‌گری باید قبل از خرید سهام، قیمتی را تحت عنوان حد ضرر برای خود مشخص کند. همان‌طور که از نامش پیداست، حد ضرر با هدفِ مقابله با زیان تعیین می‌شود و در صورتی که قیمت سهام از عدد تعیین شده پایین‌تر بیایند، یا حتی در نزدیکی و مجاورت آن قرار گرفته باشند؛ وقت قبول ضررِ وارد آمده و فروش سهام خواهد بود.

پویا بودن بازار، شرایط اقتصادی و سیاسی متغییر، باعث می‌شود تا اشتباه در معاملات امری طبیعی تلقی شود؛ اما پایبندی به حد ضرر مشخص شده و جلوگیری سریع از زیانِ هر چه بیشتر از الزامات پایداری در بازارهای مالی است. زمانی که قیمت برخلاف انتظار و محاسبات شما پیش رفت، با توجه به حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ حد ضرر و به دور از تصمیمات آنی و احساسی، به موقع سهم را فروخته و از سرمایه خود حفاظت کنید.

باید توجه داشته باشید که کم شدن سود هم نوعی ضرر است، بنابراین در زمانی که قیمت سهام بالا رفت، stoploss را نیز متناسب با قیمت، افزایش بدهید.

مهم‌ترین روش‌های تعیین حد ضرر

سرمایه گذارانی که در انواع بازارهای مالی به سرمایه گذاری می‌پردازند برای تعیین حد ضرر و رسیدن به سودی متناسب با سرمایه خود در این بازار‌ها، روش‌های متقاوتی را انتخاب و از آن‌ها استفاده می‌کنند، که در ادامه به معرفی و بررسی پرکاربرترین آن‌ها خواهیم پرداخت.

حد ضرر ثابت‌

حد ضرر ثابت همان‌گونه که از نامش پیداست؛ مقدار ثابتی دارد و به دو صورت مختلفِ عددی و درصدی اعمال می‌شود. در این روش سرمایه‌گذار عددی را به عنوان حد ضرر معین کرده و هنگامی که قیمت سهم به آن عدد رسید، سهام خود را خواهد فروخت.

مثال تعیین حد ضرر با مقدار ثابت عددی:

فرض کنید سرمایه گذاری حد ضرر دارایی خود را عدد 100 تومان در نظر گرفته. در این حالت، هر موقع قیمت سهام خریداری شده به اندازه 100 تومان، نسبت به قیمت زمان خرید پایین آمد، وقت فروش سهم خواهد بود.

مثال تعیین حد ضرر با مقدار ثابت درصدی:

فرض کنید معامله‌گر سهمی را با قیمت 100 تومان خریده و حد ضرر خود را 10% تعیین کرده است. در این حالت، وقت فروش سهام زمانی است که سهم به اندازه 10% قیمت خرید اولیه افت قیمت پیدا کرده باشد.

متداول‌ترین درصد تعیین حد ضرر

برای تعیین حد ضرر قاعده و قانون ثابتی وجود ندارد و چیزی نیست که بشود برای همگان به طوری یکسان و مشخص تعیینِ تکلیفش کرد. هر سرمایه گذاری باید با توجه به روحیات خود، حد ضرر خاص خودش را انتخاب کند. ممکن است یک نفر از روحیه ریسک پذیری بالایی برخوردار باشد و بتواند به راحتی با ضررهای سنگین کنار بیاید، اما یک نفر دیگر در همین شرایط، دچار حملات عصبی شده و حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ زندگیش در وضعیت نگران کننده‌ای قرار بگیرید. بر همین اساس، حد ضرر مقارن و مناسب با روحیه و سقف تحمل افراد مشخص خواهد شد. اما اگر بخواهیم با توجه به اعتقاد اکثریت، یک رای کلی صادر کرده و میانگینی معقول را ارائه دهیم، بهترین درصد برای حد ضرر، عدد 8% است.

این یعنی اگر زمانی قیمت سهم با افت 8 درصدی مواجه شد، سرمایه گذار حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ باید فورا اقدام به فروش کند. اما متداول‌ترین محدوده تعیین حد ضرر 5 الی 15 درصد و میانگین، در حوالی 10% کل سرمایه است. یادتان باشد اگر رفتار سهم شما نسبت به کل بازار متوقف مانده و در حال درجا زدن بود، این اتفاق هشداری است که مجدد سهام خود را مورد تحلیل و بررسی قرار بدهید.

حد ضرر متحرک یا تکنیکال و ترسیمی

برای تعیین حد ضرر با استفاده از روش تکنیکال و ترسیمی، از همان ابزارهای ترسیم نموداری استفاده می‌کنند که در تحلیل‌های تکنیکال کاربرد دارد. حالا شرایطی را در نظر بگیرید که پس از تعیین حد ضرر و خرید، سهام شما بیش از حد انتظار رشد کردند؛ در چنین شرایطی باید حد ضرر را تغییر داده و سقف بلندتری برای آن مشخص کنید. اگر سرمایه‌گذار پس از سودهای چشم‌گیر، حد ضرر خود را حرکت نداده و به همان عدد قبلی اکتفا کند، امکان از دست رفتن سودهای بالقوه زیاد خواهد بود. پس منطقی است که با هر پله بالا آمدن سهام، حد ضرر را هم به همان میزان بالا بیاورید. به تغییر حد ضدد در چنین شرایطی حد ضرر متحرک یا Trailing Stop Loss می‌گویند.

نحوه تعیین و اعمال حد ضرر

احتمالا حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ تا به این جای کار متوجه شده‌اید که حد ضرر یک فاکتور نسبی است؛ بنابراین نمی‌توانیم برای تعیین و محاسبه آن از فرمول ثابت و مخصوصی استفاده کنیم؛ با این وجود مشخص کردن حد ضرر از الزامات دنیای سرمایه گذاری است. برای انتخاب یک حد ضرر متناسب باید دو عامل مهم قیمت سهام و حجم معامله را در نظر داشته باشیم. پس از مشخص کردن حد ضرر، تلاش کنید در شرایط نامساعد روحیه خود را حفظ کرده، از احساسی برخورد کردن بپرهیزید، ضرر را قبول کنید و حد ضرر را تغییر ندهید. در کلیت سعی کنید وارد معاملاتی نشوید که نسبت سودشان به ضرر کم باشد و بدانید ریسک کمتر، مساوی وجود فرصت بیشتر برای خطا خواهد بود.

مفهوم ریسک به ریوارد حد ضرر

میزان ریسکی پذیری یک نفر در مقابل سودی که برای رسیدن به آن برنامه ریزی کرده است را ریسک به ریوارد می‌گویند. در واقع، ریوارد همان سود است و ریسک به ریوارد، نسبت ریسک پذیری افراد به سودِ پیش بینی شده. سرمایه گذاران برای آن که در معاملات خود به ریوارد یا سود خوبی دست یابند، باید متحمل مقداری از ریسک شده باشند. یکی از مهم‌ترین فاکتورهای موفقیت در معاملات، نسبت سود به ضرر آن معامله است.این نکته را فراموش نکنید که درصد احتمال رسیدن به حد ضرر کمتر خواهد شد اگر، حد ضرر در فاصله مناسبی با قیمت قرار گرفته باشد؛ پس هر چقدر این دو عدد به یکدیگر نزدیک باشند، احتمال رسیدن به حد ضرر بیشتر خواهد شد.

فرض کنید برای شرکت در یک مسابقه بخت آزمایی، باید مبلغ 10 هزار تومان هزینه کنید و اگر بخت یارتان باشد و برنده از میدان بیرون بیایید، صاحب 10 میلیون تومان خواهید شد. این معادله به معنای آن است که شما با حد ضرر 10 هزار تومان و سود 10 میلیون تومانی وارد مسابقه شده باشید. در واقع سود این معامله بخت آزمایی بسیار بالا خواهد بود اگر با موفقیت همراه باشد و اگر مسابقه را ببازید هم ضرر چندانی نخواهید کرد اما، شما باید موارد دیگری را هم در نظر داشته باشید و آن تعداد شرکت کنندگان است. اگر تعداد شرکت کنندگان حاضر در این مسابقه 1 میلیون نفر باشد؛ فکر می‌کنید حضور در این مسابقه تا چه اندازه توجیح پذیر خواهد بود؟

برای محاسبه و اندازه‌گیری سود و ریسک واقعی در معاملات بازارهای مالی، می‌توانید از فرمول‌های زیر استفاده کنید:

نکاتی در مورد تعیین حدضرر

یکی از مهمترین مسایل مدیریت سرمایه در آموزش فارکس تعیین حدضرر است.در حرفه معامله‌گری تمایل داریم بیشتر روی موقعیت‌هایی که امیدواریم بازار به سوی آن‌ها حرکت کند تمرکز کنیم و قدری هم به این فکر می‌کنیم که در مواقعی که غافلگیر می‌شویم چه اقداماتی باید صورت دهیم. یکی از رفتارهای معمول بین معامله‌گران این است که پس از ورود به معامله به یاد تعیین حدضرر می‌افتند.

اما گاهی اوقات بازار در خلاف جهت دلخواه شما حرکت می‌کند. آنچه باعث از دست رفتن تدریجی حساب معاملاتی شما می‌شود، ناشی از ضرر و زیان معاملات اشتباه است تا ترکیب اندیکاتورهای مختلف. اگر نیمی از معامله‌گری داشتن اطلاع صحیح از زمان ورود به معاملات باشد، نیم دیگر آن اطلاع از زمان خروج از معاملات است.

هنر تعیین حد ضرر

متاسفانه هیچ روش علمی و ثابت شده ایده‌آلی برای تعیین موقعیت قرارگیری حد ضرر وجود ندارد. بهترین راه تعیین حدضرر برای هر شخصی متفاوت است و به عوامل متعددی از قبیل سبک معاملاتی، فلسفه کاری، استراتژی، روانشناسی فردی و بسیاری دیگر بستگی دارد.

بنابراین هر توصیه‌ای که در مورد تعیین حدضرر معاملات دریافت می‌کنید، نباید به عنوان یک اصل و قاعده محکمی که باید در معاملات خود از آن استفاده کنید، برداشت شود.

عواملی که باید در نظر داشته باشید

به بیانی ساده و کلی، حد ضرر ابزاری است برای خروج از معامله پیش از اینکه بازار بیش از اندازه در خلاف جهت معامله حرکت کند. بنابراین یکی از عوامل مهمی که باید به هنگام ورود به معامله در نظر داشته باشید این است که وجود چه شرایطی در بازار نشان می‌دهد که استراتژی شما سیگنال خطایی صادر کرده است. بصورت ایده‌آل، شما می‌خواهید به محض اطلاع و اطمینان از اشتباه بودن معامله، به آن خاتمه دهید.

در نتیجه باید در زمان تصمیم‌گیری برای محل قرارگیری حد ضرر، شرایط را بسنجید. هر چه حد ضرر به نقطه ورود به معامله نزدیکتر باشد، ضرر کمتری متحمل خواهید شد، اما بیشتر اوقات هم فعال می‌شوند و بنابراین احتمال موفقیت معاملات کاهش می‌یابد.

حال سوالی که مطرح می‌شود این است که فلسفه معاملاتی شما چیست؟ آیا ریسک‌گریز هستید و تمایل دارید ریسک معاملات را به حداقل برسانید، یا اینکه حد ضرر را به عنوان آخرین پناهگاه و محافظ حساب می‌بینید؟

معاملات میان‌روزی در برابر بلندمدت

بطور کلی، معامله‌گران میان‌روزی در انتهای روز از تمام معاملات خود خارج می‌شوند. بنابراین در طول زمان اجرای معاملات به آن‌ها نظارت دارند. در نتیجه فلسفه کاری این دسته از افراد این است که نقاط خروج معاملات را بر اساس شرایط حاکم بر بازار تعیین می‌کنند و از حد ضرر بیشتر به عنوان محافظ استفاده می‌کنند. بعضی از معامله‌گران معتقد هستند که حد ضرر اصلا نباید فعال شود و ضرر و زیان معاملات باید هر چه زودتر متوقف شوند.

از طرف دیگر، معامله‌گران بلندمدت قادر نیستند که تمام زمان خود را صرف نظارت بر معاملات کنند. برای این گروه از افراد نیز حد ضرر حکم محافظ حساب را دارد، اما برای آن‌ها تعیین حد ضرر بخشی از استراتژی محسوب می‌شود تا هنگامی که در بازار حضور ندارند، ضرر وارد به حساب را به حداقل برسانند. این افراد مطابق محاسباتی موقعیت حد ضرر معاملات را مشخص می‌کنند.

به خاطر داشته باشید

نکته‌ای که هر دو گروه مذکور بر آن توافق نظر دارند این است که در برابر وسوسه جابجایی حد ضرر مقاومت کنید. حد ضرر معاملات را باید قاطعانه تعیین نمود و هرگز نباید جابجا شوند. اگرچه گاهی اوقات شرایط بازار و استراتژی معاملاتی این امکان را می‌دهند که حد ضرر را جابجا کنید. اما بسیاری از معامله‌گران به دلایل روانشناسی در عوض اینکه اجازه دهند معامله با لمس حد ضرر خاتمه یابد، موقعیت حد ضرر را تغییر می‌دهند و در نتیجه ضرر و زیان معاملات را افزایش می‌دهند. به جای اینکه بعدا حد ضرر معاملات را جابجا کنید، بهتر است در ابتدای ورود به معامله به تعیین موقعیت آن بیشتر توجه کنید.

در اکثر مواقع بهتر است ضرر معامله را بپذیرید (و از آن به عنوان فرصتی برای یادگیری تعیین حد ضررهای بهتر در معاملات آینده استفاده کنید) تا اینکه آن را جابجا کنید. در بلندمدت بهتر است مطابق روشی قابل پیش‌بینی و پیوسته با فعال شدن حد ضرر از معاملات خارج شوید تا اینکه سعی کنید از یک ضرر چند پیپی روی یک معالمه جلوگیری کنید.

اگرچه بسیاری از مردم حد ضرر را دوست ندارند به این خاطر که به ضرر مربوط می‌شوند، اما به یاد داشته باشید که این ابزار برای این وجود دارد که از ضررهای شما جلوگیری کند.

آن‌ها را به عنوان محافظان شخصی خود در نظر بگیرید که از موجودی حساب شما مراقبت می‌کنند. اگر محافظ شخصی شما اطلاع دهد که الان باید محل را ترک کنید، شما منتظر نمی‌مانید ببینید چه اتفاقی رخ می‌دهد. وقتی یک محافظ شخصی استخدام می‌کنید، از صحت انتخاب خود اطمینان حاصل می‌کنید. همینطور به هنگام تعیین محل قرارگیری حد ضرر معاملات نیز باید از انتخاب خود اطمینان داشته باشید.

نحوه تعیین حد ضرر

این سه سوال از مهم ترین سوال‌هایی هستن که جواب دادن به هریک از آن‌ها فرق بین مبتدی بودن یا حرفه‌ای بودن شما را مشخص میکند. این سه پرسش به ترتیب اهمیت نوشته نشده‌اند بلکه به ترتیب توجه افراد مبتدی به آن‌ها نوشته شده‌اند و شاید یکی از اصلی‌ترین دلایلی که افراد بعد از مدتی سرمایه‌گذاری در بازار‌های مالی دچار ضرر و با از دست دادن سرمایه خود با ناراحتی مجبور به ترک آن میشوند، توجه نکردن به همین موضوع ساده باشد. کجا باید فروخت؟ کجا باید فروخت. و یا به اصطلاح تعیین کردن حد ضرر یکی از مهم ترین مواردی است که هر معامله‌گر حرفه‌ای قبل از ورود به سهم باید به طور خاص به این مهم توجه داشته باشد. زیرا این مورد تنها موضوعی است که باعث بقای شما در بازار‌های مالی میشود و بقا در اینگونه بازار‌ها چیزی نیس جز حفظ کردن ارزش سرمایه خودتان.

از نظر روان‌شناسی این در طبیعت انسان‌هاست که شکست را نپذیرند و با آن مخالفت کنند. برای همین، زمانی که قیمت‌ها برخلاف انتظار آن‌ها حرکت میکند سعی در پیدا کردن نشانه‌هایی برای قانع کردن خود مبنی بر برگشت قیمت هستند این موضوع درمواردی که شخص در ضرر باشد بیشتر نمود پیدا میکند. نمونه دیگر از غیر حرفه‌ای عمل کردن چنین است، براساس احساسات تصمیم گرفتن. در شرایط ضرر به دلیل فشار روانی که بر معامله‌گر وارد میشود، حتی حدضرر خود را نیز تغییر میدهد. اما برای بیان واضح‌تر این موضوع که درنهایت مانند ربات عمل نکردن و پای‌بند نبودن به حد ضرر خود چقدر میتواند برایمان گران تمام شود و حتی در مواردی خساراتی جبران ناپذیر به ما وارد کند توجه شما را به جدول زیر جلب میکنم:

این جدول به ما نشان میدهد که به ازای درصدی ضرر چه مقدار باید سود کسب کنیم، تا تنها به سرمایه اولیه خود بازگردیم! درنتیجه برای بقاء داشتن در بازار بهتر است که قبل از وارد شدن به معامله برای خود حدضرر تعیین کنیم و تحت هر شرایطی به حدضرر خود عمل کنیم. مانند یک ربات، بدون احساس. اما آیا ضرر کردن تنها به معنای از دست دادن اصل سرمایه است؟

در بازارهای مالی ضرر کردن تنها به از دست رفتن اصل سرمایه شما ختم نمیشود بلکه کسب سود کم در بازه زمانی طولانی نیز نوعی ضررمحسوب میشود (هزینه زمان) همچنین از دست دادن سود کسب شده نیز نوعی ضرر است و باید از آن جلوگیری کرد.

در رابطه با زمان و از دست ندادن آن تماماً بستگی به دانش شما از علم تکنیکال دارد که بتوانید با استفاده از آن حداقل فاصله زمانی خرید تا شروع روند صعودی را بدست آورید یعنی بتوانید نقطه ورود را پیدا کنید. اما درخصوص از دست ندادن سود‌های کسب شده و اصل سرمایه خودتان باید از حدضرر متحرک استفاده کرد. اجازه بدین با یک مثال توضیح بدهم. فرض کنید شما سهمی را با قیمت 400 تومان خریداری کرده‌اید و حدضرر خود را با تقبل 10% زیان 360 تومان در نظر گرفته‌اید. حال سهم شما روند صعودی میگیرد و به مبلغ 480تومان میرسد. در اینجا شما حدضرر خود را به 456تومان انتقال میدهید. در این مثال حدضرر اول شما حدضرر ثابت و حدضرر دوم شما حدضرر متحرک نام دارد که باتوجه به رشد سهمِ شما بالاتر می‌آید. اما سوال اینجاست که چگونه باید حدضرر را تعیین کرد و به چه نکاتی باید توجه داشت؟

نحوه تعیین کردن حد‌ضرر روش‌های متفاوتی را دربرمیگیرد که با روحیات و شخصیت فرد معامله‌گر رابطه مستقیم دارد بنابراین نمیتوان یک نسخه واحد برای تمام افراد پیچید اما به هرحال دارای نکاتیست که در ذیل به اختصار به آن‌ها خواهیم پرداخت و توجه به آن‌ها خالی از لطف نیست.

حجم خرید شما و محدوده تعیین کردن حد‌ضرر نباید به نحوی باشد که بیشتر از دو تا سه درصد از کل سرمایه شما در خطر باشد.

جزءِ حدضررهای ثابت محسوب میشوند و معمولا در شروع معامله از آن‌ها بهره میگیرند از جمله مهم ترین این نواحی کف و سقف تاریخی نمودار است. برای تعیین نواحی حمایتی رویه نمودار قیمت میتوان از نمودار تعدیل نشده و تایم فرم‌‌های بالاتر نیز کمک گرفت که میزان معتبر بودن این نواحی و خطوط حمایت به چهار عامل بستگی دارد: 1- درگیری نمودار قیمت با حمایت 2- برگشت نمودار قیمت پس از برخورد با حمایت 3- بالا رفتن حجم معاملات در آن نواحی نسبت به گذشته 4- نزدیک‌تر بودن حمایت رسم شده به قیمت فعلی سهم. چهار عامل ذکر شده از جمله عواملی هستند که به حمایت رویه نمودار قیمت اعتبار بیشتری میبخشند و هرچه این اتفاقات بیشتر رویه حمایت رخ داده باشد برای تعیین حد ضرر قابل اتکاتر و معتبرتر هستند.

شکل 1: نمودار قیمت شرکت سرمایه گذاری غدیر که روی سقف تاریخی خود حمایت شده است.

شکل 2: درگیری زیاد و افزایش حجم معاملات در نمودار قیمت بانک اقتصاد نوین نشان از معتبر بودن حمایت دارد.

تنظیمات این اندیکاتور بستگی به خود فرد دارد اما معقول ترین آن‌ها در تصویر 3 مشخص شده است. استفاده از این اندیکاتور برای تعیین کردن حد ضرر متحرک در بازارهای دارای روند بسیار مرسوم است.

شکل 3: درگیری نمودار قیمت شرکت فولاد خوزستان با ناحیه حمایت پارابولیک سار (ناحیه آبی مشخص شده در شکل3)

که با از دست رفتن آن نمودار روند نزولی به خود گرفته است.

بسته به نگاه سرمایه‌گذاری، فرد میتواند از میانگین های 100، 50 و 20 روزه استفاده کند. تقاطع هر یک ازمیانگین‌ها توسط نمودار قیمت یا کراس رو به پایین هریک از آن‌ها برای مثال 20 از 50 میتواند هشداری برای تغییر روند باشد و در تعیین کردن حد ضرر متحرک میتوان از آن‌ها استفاده کرد.

شکل 4: مقاومت و حمایت میانگین 100 روزه در نمودار قیمت شرکت سرمایه گذاری دارویی تامین

شکل 5: کراس رو به پایین نمودار قیمت و میانگین 20 از 50 روزه در ناحیه A. در ادامه کراس رو به بالای

نمودار قیمت و میانگین 20 از 50 در ناحیه B.

براساس این استراتژی میتوان خط حمایتی کیجونسن –Kijun_Sen- یا برای افراد با قدرت ریسک‌پذیری کمتر حمایت تنکانسن –Tenkan_Sen- را به عنوان معیاری برای تعیین حد ضرر خود قرار دهند. به عنوان نکته در نظر داشت باشید که هم‌پوشانی کیجونسن و سنکو‌اسپن‌بی‌ –Senkou حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ Span B- فلت –Flat- یک ناحیه حمایتی بسیار قوی برای ما میتواند باشد. به شکل زیر دقت کنید:

شکل 6: در ناحیه A با از دست رفتن Tenkan_Sen و در ناحیه B با از دست رفتن Kijun_Sen روند نزولی و اصلاح قیمت داشته‌ایم.

در ادامه نمودار قیمت شرکت ملی صنایع مس ایران در محدوده هم پوشانی Kijun_Sen با Senkou_Span B حمایت شده است.

از حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ نواحی فیبوناچی چه اصلاحی Retracement و چه گسترشی Extension نیز میتوان استفاده کرد اما مهم‌ترین آن‌ها سطوح 38.2%، 50%، 61.8%، 100%و %161.8 هستند.

شکل 7: واکنش‌ها به سطوح گسترشی فیبوناچی در نمودار قیمت شرکت فولاد مبارکه اصفهان (Fib Extension)

شکل 8: واکنش ها به سطوح اصلاحی فیبوناچی در نمودار قیمت شرکت فولاد مبارکه اصفهان (Fib Retracement)

برای داشتن بقاء در بازارهای مالی تعیین کردن حدضرر و پای‌بند بودن به آن تحت هر شرایطی الزامی است. باید پس از فعال شدن حد ضرر بدون هیچ احساسی و مانند ربات عمل کرد.دقت کنید، حد ضرر باید در جایی باشد که اولا آستانه تحمل زیان شما، بیش از آن نباشد و سیستم مدیریت سرمایه شما رعایت شود، ثانیا روند حرکت قیمت پس از لمس حد ضرر شما، معکوس شود.(به دوره آموزشی پرایس اکشن رجوع شود.) نکته مهم تنها در حفظ اصل سرمایه نیست بلکه از دست دادن سود و حتی بدست آوردن سود در بازه زمانی کم نیز نوعی ضرر محسوب میشود، که برای جلوگیری از این قبیل اتفاقات در معاملات شما نکاتی در این مقاله ذکر شد. لذا باید خاطر نشان کرد که هریک از موارد ذکر شده برای راهنمایی شما عزیزان در تعیین کردن حد ضرر، خود جزئی از کل بودند. که برای آشنایی نحوه صحیح‌تر استفاده از آن‌ها معامله‌گر باید در رابطه با هریک مطالعاتی داشت باشد.

حد ضرر چیست و چگونه می‌توان از آن در معاملات استفاده کرد؟

حد ضرر چیست؟! کلمه‌ای که بر تن خیلی از معامله گران لرزه انداخته و ترس را بر دل های آن‌ها می‌اندازد. اما مطمئنا همه معامله‌گران این را خوب می‌دانند که قطعا با رعایت حدضرر به قولی عاقبت به خیر خواهند شد و سود خواهند برد. پس چه دلیلی دارد که معامله‌گران حد ضرر را رعایت نمی کنند؟ شاید دلیل آن این است که با رعایت آن باید شکست و اشتباه خود را بپذیرند و این مورد قطعا برای هیچ معامله‌گری خوشایند نمی‌باشد. پس در ادامه همراه ما باشید تا بدانید دلیل عدم رعایت حدضرر چیست و عواقب عدم رعایت و فواید پایبندی به آن را مورد بررسی قرار دهیم.

حد ضرر چیست؟

ابتدا بررسی کنیم معنی کلمه حد ضرر چیست؟ معامله گران برای تعیین زمان خروج از معامله‌ای که باز کرده‌اند از حد ضرر (که حد سود در این مقاله موضوع بحث ما نیست) استفاده می کنند. این افراد که بیشتر بر اساس تحلیل تکنیکال، معاملات خود را در بازار های مالی به انجام می رسانند عدد یا در صدی را برای تعیین ضرر خود مشخص می کنند که به این اعداد یا درصد‌ ها حدضرر گفته می شود.

مثال برای اینکه بدانیم حد ضرر چیست؟

فرض کنید شخصی سهمی را در بورس به قیمت 1000 تومان خریداری کرده است و حدضرر خود را روی قیمت 960 تومان (4 درصد پایین تر از قیمت خرید) قرار داده است. قیمت که به این عدد برسد سهام خود را به فروش می‌رساند و از آن معامله با ضرر خارج می‌شود. در ادامه بررسی خواهیم کرد که طبق چه اصولی درصد حد ضرر مشخص می‌شود.

آموزش رعایت حد ضرر در بورس(عوامل موثر در تعیین حد ضرر چیست؟)

موارد مختلفی در تعیین حد ضرر تاثیر‌گذار هستند که برخی از آن‌ها در تمامی بازارها یکسان هستند. (که در حال حاضر فقط بورس ایران مورد بررسی در این مقاله می باشد و در مقاله های آینده بازارهای دیگر را هم مورد بررسی قرار خواهیم داد)

عواملی که در تعیین حد ضرر نقش دارند:

1. میانگین حجم ماه
2. حجم مبنا
3. سهامداران عمده
4. درصد شناوری سهم
5. نمودار تکنیکال سهم (بسیار مهم)
6. ریسک پذیری معامله گر

هر کدام از موارد بالا نکات و قواعد مختص به خود را دارد. در ادامه به این موارد خواهیم پرداخت.

میانگین حجم ماه

میانگین حجم ماه و حجم مبنا به یکدیگر مربوط می‌شوند. پس این 2 مورد را به همراه یکدیگر مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم.
در ابتدا با هم بررسی می‌کنیم تعریف میانگین حجم ماه را. میانگین حجم ماه یک سهم به این معنی است که در طول یک ماه گذشته که شامل 21 روز کاری معاملاتی می‌شود، به طور میانگین چه مقدار حجم معاملاتی داشته است.

و اما تعریف حجم مبنا: مقدار حجمی است که باید در طی یک روز معاملاتی در سهم معامله شود تا قیمت سهم رشد کند (که این مقدار طبق فرمول خاصی به دست می‌آید). به طور مثال اگر میانگین حجم ماه سهمی 1 میلیون برگ سهم باشد. اگر آن سهم 500 هزار برگ سهم معامله شود قیمت سهم فقط به اندازه 50 درصد از میانگین قیمت معامله شده در روز کاهش یا افزایش خواهد داشت.

نقش این دو مورد در تعیین حدضرر: دقت داشته باشید که گفته می‌شود اگر میانگین حجم ماه یک سهم کمتر از حجم مبنای آن سهم باشد، می‌توان گفت که این سهم یکی از پارامترهای نقد شوندگی را دارا نیست. پس در تعیین حدضرر این سهم باید درصدهای پایین‌تری را لحاظ کنیم.(البته باید موارد دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرند)

سهامداران عمده

سهامداران عمده چه کسانی هستند؟! سهامداران عمده کسانی هستند که بیشتر از یک درصد از سهام شرکتی را در اختیار داشته باشند و ممکن است یک شخص حقیقی یا حقوقی باشد.

و اما نقش سهامداران عمده در تعیین حد ضرر: سهامداران عمده می‌توانند نقش مهمی در تعیین حد ضرر داشته باشند. به این شکل که، اگر در سهمی سهامداران عمده فعالیتی نداشته باشند، یعنی خرید یا فروشی را انجام ندهند می‌توان گفت این سهم در مواقع ریزش مورد حمایت سهامداران عمده نخواهد بود و نقد شوندگی پایینی را خواهد داشت. (سهامداران عمده را می‌توان از صفحه سهم در سایت tsetmc در قسمت سهامداران مشاهده کرد)

به طور مثال سهامداری که فعالیت خوبی (خرید و فروش) در سهم داشته و باعث نقد شوندگی در سهم می‌شود نموداری به این شکل دارد.هرچه تعداد این نوع سهامداران بیشتر باشد مقدار نقد شوندگی این سهم در این پارامتر بیشتر خواهد بود. (این نمودار را می‌توانید با کلیک بر روی هر کدام از سهامداران عمده مشاهده کنید)

تاثیر حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ سهامداران عمده در میزان حد ضرر سهام در بورس | کالج تی بورس

و اما نمودار سهامداران عمده ای که فعالیتی ندارد:

نمودار سهامداران عمده بدون فعالیت | کالج تی بورس

همانطور که در عکس مشاهده می‌کنید این سهامدار عمده در سهم خرید و فروشی را انجام نمی‌دهد. پس در هنگام ریزش ها نمی‌تواند نقشی در نقد شوندگی سهم داشته باشد.

درصد شناوری سهم

درصد شناوری سهم چیست؟ به این معنا است که آن درصد از سهم، که به درصد شناوری مشهور می‌باشد، آماده فروش سهام خود هستند و به نظر می‌آید که سهام خود را در آینده نزدیک به فروش برسانند و قصد این را نداشته باشند که سهام خود را به صورت بلند مدت نگه داری کنند.

درصد شناوری پایین بهتر است یا بالا؟

میزان درصد شناوری هر چقدر بیشتر باشد، حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ بدان معنی است که در سهم هیجان بیشتری وجود دارد. و می‌تواند خیلی سریعتر به صف خرید یا صف فروش برسد. در این صورت ممکن است سهامدار برای خرید یا فروش از سهم جا بماند و در صف خرید یا فروش گیر کند. در این صورت بهتر است حد ضرر در درصد های پایین‌تری گذاشته شود. و هر چقدر درصد شناوری سهم مقدار پایین تری داشته باشد، به این معنی است که روند سهم به کندی است و در صعود ها و نزول ها به کندی حرکت می‌کند. (این درصد را در صفحه سهم، در سایت tsetmc می‌توانید مشاهده کنید)

مقدار درصد شناوری مناسب چه عددی است؟

در استراتژی‌های مختلف اعداد مختلفی بیان شده است. به طور مثال در بعضی استراتژی‌ های نوسان گیری روزانه، بین 20 تا 35 درصد، یا بعضی از استراتژی‌های میان مدت بین 7 تا 40 درصد بیان شده است. می‌توان گفت عدد بین 15 تا 35 درصد، می‌تواند عدد معقولی باشد.

تاثیر نمودار تکنیکال سهم بر میزان حد ضرر چیست؟

این بخش مهم ترین پارامتر در تایین میزان درصد حد ضرر است. در این بخش نمودار تکنیکال سهم را مورد بررسی قرار می‌دهیم و تقریبا بخش عمده‌ای از تحلیل خود برای تایین درصد حدضرر را به این پارامتر اختصاص می‌دهیم. به این صورت که نمودار تکنیکال سهم را باز کرده (رهآورد 365_مفیدتریدر) و چارت سهم را در گذشته مورد بررسی قرار می‌دهیم اگر سهم در هنگام ریزش‌ها کندل‌های صف فروش بسیاری داشت پس این سهم نقد شوندگی پایینی دارد و باید برای حدضرر درصدهای پایینی در نظر گرفته شود.

اما اگر چارت سهم در هنگام ریزش کندل هایی داشته باشد که دارای شَدو (shadow) یا سایه باشند، سهم می‌تواند دارای نقد شوندگی خوبی باشد و می‌توان برای حد ضرر درصدهای بالاتری را در نظر گرفت.

به طور مثال چارت سهمی که نقد شوندگی بالایی دارد:

تاثیر نمودار تکنیکالی در حد ضرر چیست؟

و سهمی که چارت آن نشان می‌دهد دارای نقد شوندگی پایینی است و سهامدار را گرفتار صف فروش های متعدد می‌کند:

نمودار تکنیکالی سهام دارای نقدشوندگی پایین | کالج تی بورس

ریسک پذیری معامله گر

تعاریف زیادی برای ریسک در بازار های مالی وجود دارد. می‌توان به صورت خلاصه و شیوا به این شکل ریسک در بازارهای مالی را تعریف نمود: “در مفهوم مالی به احتمال اختلاف میان بازده مورد انتظار و بازده واقعی ریسک گفته می‌شود.”

افراد از پنجره ریسک پذیر حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ بودن به 3 دسته تقسیم می‌شوند:

1. افراد ریسک‌ گریز : این افراد رویکرد محافظه‌کارانه دارند. این شخص ترجیح می‌دهد، بازده مطمئنی داشته باشد و احتمال موفقیت وی بالا باشد.
2. ریسک‌پذیر : این افراد رویکرد جسورانه دارند. این اشخاص، ریسک بالا را به منظور دریافت سود بالاتر می‌پذیرد.
3. خنثی نسبت به ریسک : سومین گروه افرادی هستند که به اصطلاح آن‌ها‌ را، ریسک خنثی می‌نامند. این افراد ارزش پولی را مقدار ارزش اسمی‌ آن می‌دانند.

حال شما باید مشخص کنید که جزو کدام یک از موارد بالا هستید. با توجه به 6 مورد اول و میزان ریسک پذیری خود، درصد حدضرر خود را مشخص کنید.

البته باید پرانتزی همینجا باز کرد و اعلام نمود میزان ریسک پذیری شما با توجه به موارد زیادی مثل میزان سرمایه و میزان تجربه و حالات روحی شما و … در طول زمان قابل تغییر است. پس پیشنهاد می‌شود بعد از اینکه گروه ریسک خود را مشخص کردید پس از مدتی مجدد خود را محک زده و گروه ریسک خود را مجدد مشخص کنید.

مرگ خاموش معامله‌گر عاقبت کسانی که به حد ضرر خود پای‌بند نیستند!

شاید این جمله کمی ترسناک به نظر برسد اما واقعیت این است ضرر مثل باتلاقی می‌ماند که هر چقدر در آن بمانید شما را بیشتر فرو برده و می‌بلعد و بیرون آمدن از آن برای شما سخت تر خواهد بود. چرا؟

به 2 دلیل:

اگر شخصی به طور مثال از سهمی 10 درصد ضرر کرده باشد تنها با 11/11 درصد سود می‌تواند ضرر خود را جبران کند اما شخصی که با همان سهم 50 درصد ضرر کرده باشد باید 100 درصد سود کند تا ضرر خود را جبران کند. (در جدول زیر برخی از میزان ضررها و درصد سودی که برای جبران ضرر آن ها لازم است را برای شما آورده ایم.)

برای جبران هر میزان ضرر، چند درصد باید سود کنیم؟ | کالج تی بورس

دلیل دوم این است که اگر پس از مدتی ضرر شما از 10 درصد به 50 و سپس به 70 تبدیل شود. اگر این ضرر 70 درصد شما به 40 درصد برسد و ضرر اولیه 70 درصدی را در نظر نگیریم، سهم در واقع صد در صد رشد کرده است تا از 70 درصد ضرر شما به 40 درصد برسد.

برای مثال سهمی را در نظر بگیرید که آن را در قیمت 1000 تومان خریده‌اید. قیمت سهم پس از ریزش 70%، 300 تومان می‌شود. حال اگر آن سهم بخواهد به قیمت سابق خود، یعنی 1000 تومان برسد، باید 230% رشد کند. این رشد یا در واقع بازگشت قیمت به حالت قبل، ممکن است هرگز و یا در مدت زمان بسیار طولانی انجام پذیرد.

یکی از دلایل اهمیت حد ضرر را می‌توان همین انتظار طولانی برای بازگشت سرمایه به حالت عادی در هنگام ضرر دانست. حال ممکن حدضرر چیست و چگونه حد ضرر را تعیین کنیم؟ است این اتفاق هرگز هم پیش نیاید.

البته که فروش در این نقطه به آسانی یک کلیک روی گزینه فروش انجام می‌شود. اما همین کلیک کردن در چنین شرایطی برای شما کاری بسیار سخت و دشوار می‌شود.

نتیجه گیری مهم

باید دقت داشته باشید که اصل سرمایه‌گذاری، حفظ سرمایه است و هدف سرمایه گذاری کسب سود است پس قبل از هر گونه سرمایه‌گذاری ابتدا باید به فکر حفظ سرمایه خود بوده. سپس به فکر کسب سود باشید. در بازار بورس تعیین حدضرر مناسب می‌تواند به حفظ سرمایه شما کمک شایانی برساند. و از بر باد رفتن سرمایه اصلی شما جلوگیری کند و شما را از باتلاق و منجلاب ضرر نجات دهد. (اما باید دقت داشت که ترس از دست دادن سرمایه مانع کسب سود در بازار نشود)

چه راهکاری وجود دارد تا نتیجه سرمایه گذاری معامله‌گر برخورد با حدضرر نباشد؟

تعیین حدضرر و پای‌بندی به آن، یکی از رکن‌های اصلی بازار‌های مالی می‌باشد. هر چند که معامله‌ گر با کمترین ضرر از معامله خارج شود، اما به هرحال از سرمایه اصلی معامله‌گر کاسته خواهد شد. این یعنی شکست در معامله، که برای هیچ معامله‌گری خوشایند نیست.

اما چه کنیم که سرمایه گذاری که انجام می‌دهیم و هدف آن کسب سود است نتیجه اش برخورد با حد ضرر نباشد؟! یا احتمال برخورد آن با حدضرر بسیار پایین باشد؟! ابتدا باید این نکته را سرلوحه فعالیتمان در بازارهای مالی بدانیم که نوسانات ذات بازار است و هیچ‌ زمانی وجود ندارد که فقط رشد دیده شود. بلکه در کنار هر رشد، ریزشی نیز وجود دارد. می‌توان احتمال رشد را بیشتر کرد. به شرطی که آموزش‌ های خود را کامل‌تر کنیم تا تحلیل های ما از کمترین احتمال شکست برخوردار باشد.

کالج تی‌ بورس بهترین آموزشگاه بورس در مشهد است که می‌تواند شما را در این امر مهم یاری کند و با برگزاری دوره‌هایی که درآن 0 تا 100 به آموزش بورس می‌پردازد. می‌تواند به شما کمک کند تا به کسب سود که هدف سرمایه گذاری است برسید.