تفاوت ایقاع با قرارداد
جعاله
تعریف جعاله جعاله در لغت به معنی مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده میشود. در تعریف قانونی آمده است که: ((جعاله عبارت است از التزام شخصی به اداء اجرت معلوم در مقابل عملی، اعم از این که طرف معین باشد یا غیر معین)). در جعاله ملتزم را جاعل، طرف را عامل و […]
تعریف جعاله
جعاله در لغت به معنی مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده میشود. در تعریف قانونی آمده است که: ((جعاله عبارت است از التزام شخصی به اداء اجرت معلوم در مقابل عملی، اعم از این که طرف معین باشد یا غیر معین)). در جعاله ملتزم را جاعل، طرف را عامل و اجرت را جعل می گویند.
اقسام جعاله
جعاله به اعتبار چگونگی ایجاب بر دو قسم است: خاص و عام.
- در جعاله ی خاص، ایجاب برای شخص معین میشود، طرف خطاب تنها یک یا چند نفر خاص است و به همین دلیل نیز پذیرفتن ایجاب از طرف دیگری امکان ندارد.برای مثال، اگر شخص الف به شخص ب بگوید اگر فلان کار را انجام بدهی به تو پاداشی معین میدهم. در اینجا فقط شخص ب مورد خطاب است و اگر کاری که به او گفته شده انجام دهد پاداش را دریافت میکند.
- در جعاله ی عام، آنچه به نظر جاعل اهمیت دارد، رسیدن به نتیجه ی مطلوب است و به همین جهت ایجاب را به طرف عموم میکند و ملتزم میشود که هرکس کار مورد درخواست اورا انجام دهد پاداش معهود را دریافت میکند. برای مثال شخصی در ازای پیدا کردن مدارکش که گم کرده است پاداشی تعیین میکند.دراینجا خطاب به صورت عام است و به شخص خاصی اشاره نمی شود.
در انعقاد جعاله عواملی مطرح است
ایجاب و قبول
در عقد جعاله، ایجاب از طرف جاعل میشود و این ایجاب حاوی التزام به پرداختن پاداش یا عوضی در برابر انجام دادن کار معین است. ایجاب ممکن است خطاب به شخص معین باشد یا به عموم. در موردی که ایجاب برای عموم است، یعنی هدف جاعل رسیدن به نتیجه ی مورد نظر است و شخصیت عامل در نظر او اهمیت ندارد، همیشه با قیود و شروطی همراه است که گاه به طور صریح و گاه دیگر به طور ضمنی از اطلاق ایجاب می کاهد. برای تعیین حدود التزام جاعل، باید به مفاد پیشنهاد او و قیود عرفی آن توجه داشت.
التزام به جعاله
گوینده ی ایجاب وظیفه ای ندارد که پای بند به التزام خود باقی بماند و حتی پس از قبول نیز میتواند از آن رجوع کند، چنانکه در قانون مدنی آمده: ((جعاله تعهدی است جایز و مادامی که عمل به اتمام نرسیده است، هریک از طرفین میتوانند رجوع کنند، ولی اگر جاعل در اثناء عمل رجوع نماید باید اجرت المثل عمل عامل را بدهد)). در فرضی که جعاله عام است و ایجاب به عموم است و قبول هرکس میتواند آن را به التزام تبدیل کند. بنابراین اگر کسی آن را بپذیرد و رد کند، انصراف او ایجاب را از بین نمی برد زیرا که فردی دیگر از عموم می تواند آن را بپذیرد.
اهلیت دو طرف
در عقد یا ایقاع بودن جعاله اختلاف نظر وجود دارد و به طور خلاصه در اهلیت عامل باید دانست که حمایت از صغیر ممیز و سفیه و حفظ دارایی ایشان نیز ایجاب می کند که در قراردادهای مربوط به کارشان نیز بی سرپرست نمانند و در زمرۀ محجوران قرار گیرند.
در اهلیت جاعل هم هیچ تردیدی نشده است و همه تأیید کرده اند که او باید برای ملتزم شدن اهلیت کامل داشته باشد.
ماهیت حقوقی جعاله
در این که جعاله در زمرۀ عقود است یا در شمار ایقاعات حکم صریحی نه در قانون وجود دارد نه در بین حقوق دانان و فقها. چگونگی انشای مواد گواه بر این است که نویسندگان قانون مدنی نیز در این باره تصمیم قاطعی نگرفته اند و نتوانسته اند به تردیدی که فقهای امامیه داشته اند پایان دهند. زیرا از سویی، جعاله در شمار عقود معین، مانند مضاربه و ودیعه و اجاره آمده است و از سوی دیگر، در تعریف جعاله از به کار بردن واژه ی عقد احتراز شده و این عمل حقوقی به ((التزام به اداء اجرت معلوم)) تعبیر گشته است.در ماده ی ۵۶۵ قانون مدنی نیز آمده است که جعاله عقدی است جایز.در نتیجه ی همین اجمال، نویسندگان حقوق مدنی هم درباره ی عقد یا ایقاع بودن جعاله اختلاف پیدا کرده اند، بعضی از آنان با ملاحظه ی احکام جعاله و آثاری که بر التزام جاعل بار میشود آن را ایقاع شمرده اند و گروه دیگری جعاله را عقد گفته اند.
موضوع جعاله
موضوع التزام در جعاله می تواند مجهول باشد. قانون مدنی در همین نظر می گوید: ((در جعاله، گذشته از عدم لزوم تعیین عامل، ممکن است عمل هم مردد و کیفیات آن نامعلوم باشد)). این حکم درباره ی اجرت نیز تکرار شده و در قانون مدنی آمده است که: ((در جعاله، معلوم بودن اجرت من جمیع الجهات لازم نیست. بنابراین اگرکسی ملتزم شود که هرکس گمشدۀ اورا پیدا کند حصۀ مشاع معینی از آن مال او خواهد بود، جعاله صحیح است)). جعاله از پیمان هایی است که در آن علم اجمالی به موضوع تعهد کافی است و همین اندازه که عمل و اجرت قابلیت تعیین را داشته باشد قرارداد درست است.
لزوم مشروع بودن در جعاله نیز مطرح است و کاری که به موجب جعاله درخواست میشود باید مشروع و عقلایی باشد.
زمان استحقاق اجرت
عامل وقتی مستحق جعل قرار می گیرد که متعلق جعاله را تسلیم کرده یا انجام داده باشد. بنابراین اگر اجرت عین معین باشد، ازین تاریخ به عامل منتقل می شود و در نتیجه منافع زمان عقد تا تاریخ انجام کار از آن جاعل است نه فاعل.
در تعیین متعلق جعاله و در نتیجه تمیز تاریخ استحقاق جعل، باید به مفاد عرفی پیشنهاد جاعل رجوع کرد. برای مثال، اگر اجرت برای تسلیم مال گمشده یا رساندن و تحویل کالایی به مقصد معین باشد، پیش از تسلیم کالا التزام جاعل تحقق نمی یابد و حقی برای عامل ایجاد نمی شود ولی جایی که نتیجه ی مورد نظر انجام دادن کاری باشد، پایان کار تاریخ استحقاق است، هرچند که مطالبه ی این حق موجود منوط به تسلیم باشد.
مقایسه ی جعاله با اجاره ی اشخاص
در تشخیص عقد اجاره اشخاص و جعاله، گاهی افراد به اشتباه افتاده و قادر به تفکیک این دو نمیشوند که هر دو استفاده از عمل دیگری است و بین آن ها تفاوت هایی وجود دارد :
ایقاع چیست و چه تفاوتی با قرارداد دارد؟
به یک نوع عمل حقوقی که تنها با اراده یک فرد صورت می گیرد و برعکس قرارداد یا عقد، نیازی به توافق دو یا چند نفره ندارد. ولی احتمال دارد که با اراده فرد دیگری از بین برود. ایقاع برای کارهای مختلفی از جمله طلاق، فرزندخواندگی، رجوع شوهر، حیازت(آبادسازی اموال بی صاحب)، لعان، فسخ قرارداد، ابراء (بخشش طلب)، اعراض، تملک به شفعه، نذر و… انجام می شود.
یک نکته!
در رابطه با ایقاع بودن بعضی از کارهای حقوقی مانند وصیلت تملیکی، اقرار و ابرا در بین صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد. این نوع اختلاف در برخی موارد ناشی از تاثیر رد ذی نفع در تحقق ایقاع و در برخی دیگر به علت تعریف ایقاع است.
تفاوت این عمل با قرارداد در چیست؟
به طور کلی با مفهوم ایقاع در حقوق آشنا شدیم . در این رابطه نیز پیش از همه چیز این را بدانید که در علم حقوق کارهایی که به خواست و اراده خود انسان صورت می پذیرد به دو بخش کلی ایقاعات و قراردادها تقسیم می شوند. اما این که تفاوت قرارداد و ایقاع چیست و از چه نظر با هم متمایز هستند، موضوعی است که در ادامه به آن پرداخته ایم.
مفهوم قرارداد در اعمال حقوقی چیست؟
قرارداد مانند اجاره و بیع با موافقت و رضایت حداقل دو فرد وضع می گردد و دارای اثرات حقوقی مشترک بین افرادی است که در عقد قرارداد هستند. برای نمونه دو فردی که قراردادی را با توافق و رضایت دو نفره منعقد می کنند، هدفشان برقراری و ایجاد رابطه استیجاری است که با عقد قرارداد مشخص می گردد.
اما ایقاع چیست و چرا تفاوت دارد؟
با عمل ایقاع خواسته ای محقق می شود، بدین صورت که ایقاع با یک اراده و درخواست وضع می گردد و مثل قراردادها اثری در پی دارد. برای نمونه می توان به ایقاع طلاق اشاره داشت. در این مورد مردی که می خواهد همسرش را طلاق دهد و هدفش انحلال رابطه زناشویی و نکاح است با طلاق خواسته اش عملی می شود.
پس مهم ترین تفاوت قرارداد و ایقاع چیست؟
با برداشت از تعاریف بالا از این دو عمل حقوقی می توان این گونه بیان کرد که قرارداد منعقد کردن به توافق و رضایت حداقلی دو نفره نیاز دارد ولی ایقاع با اراده و خواست یک طرفه نیز محقق می گردد. پس برای عقد اجاره نامه حضور فرد اجاره دهنده و مستاجر الزامی است و هر دو باید به توافق برسند. به هیچ عنوان یک شخص به تنهایی و بدون توافق دو نفره خانه اش را اجاره دهد. ولی در مسئله طلاق چنین نیست و مرد می تواند بدون رضایت همسرش او را طلاق دهد. به این صورت که نیازی به رضایت زن برای وقوع طلاق نیست. پس ایقاع را می توان یک کار ارادی دانست که به ایجاد یا از بین بردن حق یا تغییر دادن موقعیت های حقوقی منجر می گردد و دارای اثر حقوقی است.
عقد یا ایقاع بودن بیمه
بحث درباره اینکه بیمه عقد است یا قرارداد و یا معامله جنبه نظری دارد اعم از اینکه بیمه عقد باشد یا قرارداد و یا معامله، تأثیری در ماهیت عملیات بیمه و رابطه طرفین نخواهد داشت و در هر حال طرفین عقد یا قرارداد و یا معامله باید الزاما تعهد خود را در قبال طرف دیگر انجام بدهند؛ اما با توجه به آنکه قانون مدنی که مقتبس از فقه اسلامی است به عنوان یک قانون مادر وجه تمایز بین عقد و قرارداد را پذیرفته است، به طوری که در مواد ۱۰ و ۹۷۵ و ۱۰۱۰ قانون مدنی، قرارداد در مفهوم واقعی خود به کار رفته و در برخی مواد هم که لفظ عقد استعمال گردیده، این لغت واجد مفهوم خاص قانونی خود است. در موادی نیز تفاوت بین عقد و قرارداد مشخص شده است؛ مانند اقاله و تفاسخ (توافق طرفین در سقوط تعهدات ناشی از عقد) که عقد محسوب نمی‌شود بلکه جنبه قرارداد دارد. پس به نظر، بیمه، عقد است و جزو عقود نامعین محسوب میشود؛ زیرا در قانون اشاره‌ای به آن نشده است و از طرف دیگر طبق ماده ۱۸۳ قانون مدنی تمامی شرایط یک عقد را نیز دارا است.
نظر اقلیت
بیمه قرارداد است چون عقود معین در قانون مدنی احصا شده اند و بیمه و احکام آن در قانون مدنی ذکر نشده است؛ اما در قانون بیمه احکام و آثار خاص پیش بینی شده که طبق آن باید بیمه را قرارداد تلقی و مقررات ماده ۱۰ قانون مدنی را بر آن مترتب داشت.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۱)
منشأ عقد بیمه نیازهای اقتصادی و لزوم حمایت از اموال و نفوس است و با عنایت به اینکه عقود معینه نوعأ عقودی هستند که در قالب‌های معین در قانون مدنی بر مبنای فقه اسلامی معین شده اند می‌توان گفت عقد بیمه جزو عقود معینه مذکور در قانون مدني في المثل بيع، اجاره، قرض و غیره نیست و منشأ آن تراضی و توافق بیمه گر و بیمه گذار است که به علت عدم مخالفت صریح با قانون و شرع مقررات ماده ۱۰ قانون مدنی آن را تجویز کرده است و قانون بیمه مصوب اردیبهشت ماه ۱۳۱۶ شمسی آن را به عنوان عقد (عقد بیمه) تأسیس کرده است. لازم است اضافه شود عقد بیمه از نوع عقد مطلق معلق است (ماده ۱۸۹ قانون مدنی) به این معنا که تحقق اجرای تعهدات بیمه گر بستگی به واقعه‌ای دارد که اتفاقی است و بر حسب تصادف بروز میکند (مانند حریق. تصادم دو اتومبیل و یا مرگ بیمه گذار)، بنابراین عقد بیمه به موجب قانون بیمه در حال حاضر در شمار عقود معین قرار گرفته است
برای دریافت مشاوره تلفنی عقد یا ایقاع بودن بیمه با وکیل پایه یک دادگستری کافی است از تلفن ثابت خود (با موبایل تماس نگیرید) بدون هیچ پیش شماره ایی با تلفن زیر تماس بفرمایید.
تماس از تلفن ثابت(بدون کد شهرستان بگیرید) ۹۰۹۹۰۷۰۷۶۷
هر گونه سوالی دارید می توانید با ۰۲۱۴۷۶۲۵۹ مطرح بفرمایید
اقاله چیست و چه شرایطی دارد؟
اقاله در لغت به معنای مسامحه و نادیده انگاشتن امر یا موضوعی بوده و در اصطلاح، عقدی به عقدی گفته میشود که موضوع آن از بین رفتن تمام یا قسمتی از عقد نخست است و در آن رضایت و توافق به همراه اراده طرفین شرط لازم است
اقاله در لغت به معنای مسامحه و نادیده انگاشتن امر یا موضوعی بوده و در اصطلاح، عقدی به عقدی گفته میشود که موضوع آن از بین رفتن تمام یا قسمتی از عقد نخست است و در آن رضایت و توافق به همراه اراده طرفین شرط لازم است.
اقاله نوعی عقد است که با رضایت و توافق، قصد و انشای طرفین محقق میشود و موضوع آن توافق برای از بین رفتن عقد نخست است.قانونگذار تعریف مشخصی از عقد اقاله ارایه نکرده اما مصادیق و شرایط آن در مواد 283 تا 288 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران آمده و به صراحت ماده 264 از علل سقوط تعهدات و آثار آن است.
اقاله در اصطلاح فقه
اقاله در اصطلاح فقه نیز به معنای درخواست و موافقت با فسخ معامله است؛ به این معنا که اگر کسی بعد از خرید یا فروش کالایی، پشیمان شده و از فروشنده یا خریدار درخواست بهم زدن معامله (فسخ و رفع عقد) را کند و فروشنده یا خریدار این درخواست را قبول کند، این عمل را اقاله گویند.هنگامى که دو طرف براى برآوردن نیازها و تأمین منافع خود با یکدیگر عقدى را منعقد کنند، این عقد و پیمان از آثار شرعى برخوردار مى‌شود و وفاى به آن ضرورى خواهد شد؛ زیرا هر کدام از دو طرف عقد در هنگام انعقاد عقد، منظور و هدفى را دنبال مى‌کرده‌اند که براى برآورده شدن آن به انعقاد عقد روى آورده‌اند و به همین دلیل این هدف و حق نباید ضایع شود.این در حالی است که اگر هر کدام از طرفین عقد پس از انعقاد عقد مورد نظر دریابند که به هدف مد نظر خود دست نمى‌یابند یا به هر دلیلى از انعقاد عقد پشیمان شوند، آن گاه نیز با توافق یکدیگر میتوانند عقد را برهم بزنند. به عبارت دیگر، همان گونه که اراده دو طرف در پدید آمدن عقد موثر است و بدون این دو اراده، عقدى برقرار نخواهد شد، همین دو اراده نیز در سرنوشت عقد یعنی پابرجا بودن یا از بین رفتن عقد موثر خواهد بود. بنابراین در صورتی که طرفین تصمیم به انحلال و زوال عقد و آثار آن بگیرند، عقد از بین مى‌رود و در پى آن، آثار عقد نیز زایل مى‌شود که به این عمل حقوقى اقاله یا تفاسخ گفته میشود.
مواد مرتبط
همان‌طور که در بالا گفته شد، قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران در مواد 283 تا 288 به تعریف اقاله و موجبات آن می‌پردازد:
ماده 283- بعد از معامله، طرفین میتوانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند.
ماده 284- اقاله به هر لفظ یا فعلی واقع میشود که دلالت بر به هم زدن معامله کند.
ماده 285- موضوع اقاله ممکن است تمام معامله واقع شود یا فقط مقداری از مورد آن.
ماده 286- تلف یکی از عوضین، مانع اقاله نیست. در این صورت به جای آن چیزی که تلف شده است، مثل آن در صورت مثلی بودن و قیمت آن در صورت قیمی بودن داده میشود.
ماده 287- نماآت و منافع منفصله که از زمان عقد تا تفاوت ایقاع با قرارداد زمان اقاله در مورد معامله حادث میشود، متعلق به کسی است که به واسطه عقد مالک شده است اما نماآت متصله متعلق به کسی است که در نتیجه اقاله، مالک میشود.
ماده 288- اگر مالک، بعد از عقد در مورد معامله تصرفاتی کند که موجب ازدیاد قیمت آن شود، در حین اقاله به مقدار قیمتی که به سبب عمل او زیاد شده است، مستحق خواهد بود.
عناصر عقد اقاله
1- وجود عقد نخست؛ در توضیح این مطلب باید گفت که اقاله، عقد دوم محسوب میشود که موضوع آن از بین رفتن عقد نخست با تراضی (توافق) طرفین است. بنابراین یکی از عناصر عقد اقاله، وجود عقد نخست است.
2- عقد نخست باید از عقود لازمه باشد یا از یک طرف لازم باشد .
3- تراضی؛ اسقاط تعهدات ناشی از عقد نخست به تراضی (از طریق توافق) در عقد دوم لازم است.
تفاوت اقاله و حق فسخ
نباید اقاله را با حق فسخ یکسان و مترادف پنداشت؛ زیرا به‌کارگیرى حق فسخ یک‌سویه است و تنها دارنده آن مى‌تواند آن را به کار بندد؛ هرچند طرف دیگر ناراضى باشد. اما در اقاله دو طرف عقد براى فسخ معامله باید با یکدیگر توافق کنند و به آن رضایت دهند. از سوى دیگر، اقاله با نبود هیچ خیار و حق فسخى به کار بسته مى‌شود و در واقع مستقیل (خواهان اقاله) نباید حق خیار داشته باشد.زیرا اگر وى خیارى داشت، دیگر به اقاله معامله نیازمند نبود و خیار خود را به کار مى‌گرفت.همچنین برخلاف حق فسخ و خیارات که نیازمند سبب قانونى (شرعى) یا قراردادى است، اقاله به سبب ویژه‌اى نیاز ندارد و هرگاه دو طرف، بر نقض و ازاله (از بین رفتن) معامله رضایت دهند، معامله و قرارداد نیز از بین مى‌رود و پایان مى‌پذیرد.فسخ از ایقاعات به شمار می‌آید اما اقاله از عقود.اقاله عقدی است همراه با توافق و رضایت به همراه اراده طرفین و موضوع آن از بین رفتن عقد نخست است؛ در حالی که فسخ به علت قانونی است و شاید رضایت طرف دیگر حائز اهمیت نباشد.اقاله را می‌توان با توافق طی سند عادی یا رسمی اجرا کرد اما در فسخ حکم دادگاه منبعث از جواز قانونی اصل صحت آن است.اقاله با انعقاد عقد دوم صورت می‌گیرد اما فسخ عقد دوم ندارد.
انواع اقاله
از انواع اقاله می‌توان به اقاله اجل دین، اقاله بعد از تلف، اقاله بعد از عمل به شرط، اقاله بعد از عیب و بعد از نقل، اقاله بعض، اقاله تقسیم، اقاله حواله، اقاله ضمان، اقاله فضولی، اقاله قهقرایی، اقاله وراث و اقاله وقف اشاره کرد
مستثنیات اقاله و عقود اقاله‌ناپذیر
اقاله در حقیقت همان فسخ و به هم زدن معامله از دو طرف معامله است که در همه عقود به جز نکاح راه دارد.در حالت کلی نکاح از عقودی است که مصلحت جامعه و حریم خصوصی اشخاص بر قالب قانونی آن رجحان دارد و بر بقا و دوام نسبی آن است و این به نظم عمومی وابسته است، بنابراین اقاله در آن راهی ندارد.
1- نکاح: نکاح از جمله عقودى است که اقاله نمى‌پذیرد؛ چرا که بر هم زدن عقد نکاح سبب خاصى را مى‌طلبد و بنا بر اجماع و نصوص خاص، نکاح را با اقاله دو طرف نمى‌توان برهم زد.
2- ضمان: هنگامى که ضمان را موجب نقل ذمه به ذمه بدانیم، با ورود ضامن، دین از ذمه مضمون‌عنه (فرد ضمانت‌شده) به ذمه ضامن منتقل مى‌شود و هنگامى که ذمه ضامن مشغول شود، مشکل مى‌توان پذیرفت که دو طرف (ضامن و مضمون‌عنه) با اقاله عقد ضمان، حق و دین انتقال داده‌شده (به ذمه ضامن) را دوباره بتوانند به ذمه مضمون‌عنه منتقل کنند.
3. وقف: گفته شده که وقف نیز از شمار عقود اقاله‌ناپذیر تفاوت ایقاع با قرارداد است و دو طرف عقد نمى‌توانند با رضایت یکدیگر آن را اقاله کنند.
4. ایقاع: آیا ایقاع را مى‌توان اقاله کرد؟ یا به عبارت دیگر، آیا با استفاده از اقاله مى‌توان ایقاع را برهم زد؟ پاسخ به این پرسش منفى است و باید گفت که ایقاع را نمى‌توان اقاله کرد.زیرا ایقاع به اراده یک طرف پدید مى‌آید؛ در حالى که اقاله نیازمند اراده دو طرف است و بنابراین چیزى که با اراده یک طرف به وجود مى‌آید، چگونه مى‌تواند با اراده دو طرف زایل شود و پایان پذیرد.
5- اقاله اقرار و اخبار: اِخبار و از جمله اقرار نیز همانند ایقاع با اراده یک نفر و در واقع با یک اراده به وجود مى‌آید و همان ایراد پیشین بدان وارد مى‌شود. از سوى دیگر، اقرار اِخبار است و نه انشاء. بنابراین اقرارکننده چیزى را به وجود نمى‌آورد تا بتوان آن را اقاله کرد. چرا که وى از امری پنهانى خبر مى‌دهد و گفته‌هایش دلالت بر آن دارد. در مورد اخبار نیز چنین است. بنابراین اخبار و اقرار را نیز نمى‌توان اقاله کرد.
شرایط صحت اقاله
اقاله عقد است؛ اگرچه در مقام انحلال عقد و زوال آثار آن واقع شود. بنابراین باید همانند دیگر عقود از شرایط و قواعد عمومى قراردادها برخوردار شود تا بتواند عقدى را زایل کند، آثار آن را خاتمه بخشد و عوضین را به جاى نخستین و به ملکیت دو طرف بازگرداند.
شرایط صحت اقاله به شرح ذیل هستند:
1- قصد و رضاى طرفین
هنگامى که دو طرف عقد براى انحلال قرارداد و عقد به توافق برسند، اقاله واقع مى‌شود؛ مشروط به آن که وسیله‌اى برای اعلام اراده و دلالت بر قصد دو طرف وجود داشته باشد که ممکن است وسیله اعلام اراده، لفظ باشد و دو طرف، به صورت صریح یا ضمنى اراده خود را بیان کنند یا این که وسیله اعلام اراده، فعل باشد. بنابراین معامله را مى‌توان به معاطات نیز اقاله کرد؛ بدین گونه که فرد به قصد فسخ مبیع را رد کند و طرف مقابل او نیز ثمن را به همین قصد پس بدهد. در این صورت، معامله به صورت معاطات اقاله مى‌شود و حتى اگر فرد پشیمان از معامله، از طرف مقابل خود بخواهد که معامله را اقاله کند و طرف مقابل نیز خواست او را بپذیرد، باز هم اقاله واقع شده است.
دو طرف در هنگام اقاله باید اهلیت داشته باشند؛ زیرا آن دو مى‌خواهند در اموال خود تصرف کنند و تصرف در اموال در صورتى صحیح است که آن دو اهلیت تصرف داشته باشند.
3- معلوم و معین بودن موضوع اقاله
دو طرف معامله باید معلوم کنند که کدام معامله را مى‌خواهند اقاله کنند یا اگر مى‌خواهند برخى از مبیع مورد معامله را اقاله کنند، باید آن را نشان دهند؛ زیرا اگر اقاله کردن مقدارى از مبیع، به جهالت و ابهام انجامد، اقاله مقدارى از مبیع را نمى‌توان صحیح دانست.
نکات متن کامل قرارداد جعاله و تمام شرایط قرارداد جعاله و نحوه تنظیم قرارداد جعاله
قرارداد جعاله یکی از نمونه قراردادهایی است که در قانون مدنی ایران مورد شناسایی و توجه قرار گرفته است. ممکن است نام این قرارداد برای شما کمی ناشناخته باشد و بپرسید قرارداد جعاله چیست و یا اصلاً قرارداد جعاله یعنی چی؟
ضمن آنکه لازم است متن قرارداد را به خوبی بشناسید و پس از آن، اقدام به امضای قرارداد کنید. با ما همراه باشید.
تعریف قرارداد جعاله
قرارداد جعاله به زبان ساده یعنی اینکه شخصی به شخص یا اشخاص دیگر می‌گوید فلان کار را برای من انجام بده، من در قبالش به تو مزد میدهم و نوعی سفارش انجام کار است.
در اینجا تعریف قرارداد جعاله بسیار ساده و بدون جزئیات است اما نباید تنها به این تعریف اکتفا کرد و باید در مورد شرایط قرارداد جعاله و همچنین قوانین قرارداد جعاله هم، آگاهی کافی داشته باشیم. قبل از اینکه شرایط این قرارداد را توضیح دهیم مثالی می‌آوریم تا بتوانید مفهوم قرارداد جعاله را به آسانی درک کنید.
مثلاً فردی گوشی یا کیف خود را گم کرده است و می‌گوید هر کس آن را پیدا کند و به من تحویل دهد دویست هزار تومان به او پاداش میدهم. البته باید توجه داشته باشید که جعاله فقط مربوط به اشیاء گمشده نیست و خیلی از کارهایی که در اطراف ما انجام میشود جعاله است و ما فقط نامش را نمی‌دانیم. مثلاً شما به شخصی می‌گویید کف حیاط خانه من را موزائیک کن، من در مقابل آن، مبلغ مشخصی به شما اجرت یا مزد میدهم. پس این قرارداد به معنی انجام کار به درخواست دیگری و دریافت مزد در مقابل آن است. در مثال بالا، معمولا قرارداد جعاله انجام کار تنظیم میشود.
زمانی که شما به تعریف این قرارداد دقت کنید متوجه می‌شوید که این قرارداد به قراردادهای دیگر هم شبیه است. مثلاً قرارداد جعاله چه تفاوتی با قرارداد اجاره اشخاص دارد؟ که این تفاوت‌ها با بیان قوانین قرارداد جعاله و توضیح شرایط قرارداد جعاله به خوبی مشخص میشود که در ادامه آن را توضیح خواهیم داد.
اول از همه لازم است در مورد نحوه تنظیم این قرارداد توضیحاتی داشته باشیم.
قانون قرارداد جعاله (قانون حاکم)
این قرارداد از قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران پیروی میکند و ماده 561 تا 570 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به خوبی شرایط این قرارداد را توضیح داده است. پس به طور قطع می‌توانیم بگوییم که قانون قرارداد جعاله، ماده 561 تا 570 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران است و فرم خام قرارداد جعاله با توجه به این مواد تنظیم شده است.
طرفین قرارداد جعاله
بعد از اینکه قرارداد جعاله خام را تهیه کردید، اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید در مورد طرفین است. اینکه طرفین قرارداد چه کسانی هستند و در قرارداد جعاله جاعل کیست؟ عامل به چه کسی گفته میشود؟
به شخصی که انجام کار را درخواست میکند جاعل گفته میشود و به شخصی که کار مورد درخواست را انجام می‌دهد عامل گفته میشود. پس متوجه شدید که در قرارداد جعاله جاعل کیست
در اینجا جاعل میتواند کار را به یک شخص معین بسپارد مثلاً برای تحویل یک تن خاک معدنی کم عیار به آقای اسدی بگوید که کار را انجام دهد یا میتواند شخص خاصی را برای انجام کارش در نظر نگیرد و بگوید مثلاً هر کس بتواند یک تن خاک معدنی کم عیار برای من بیاورد من به او یک میلیون تومان پاداش میدهم.
بنابراین جاعل میتواند کار را به یک شخص مشخص بسپارد که در این قرارداد به آن جعاله خاص گفته میشود یا برایش فرقی نمی‌کند چه کسی کار را انجام می‌دهد و هر کس که زودتر کار را تحویل داد، به او پاداش را پرداخت میکند که به آن جعاله عام گفته میشود.
در نمونه متن قرارداد جعاله ، طرفین هم میتوانند شخص حقوقی (مانند بانک‌ها و شرکت‌ها) باشند و هم میتوانند شخص حقیقی (افراد عادی) باشند.
اهلیت طرفین
در اینکه جاعل (کسی که انجام کاری را درخواست کرده است) باید اهلیت داشته باشد و عاقل، بالغ و رشید باشد (یعنی نباید دیوانه یا سفیه باشد و باید به سن بلوغ و همچنین به سن قانونی برای دخل و تصرف در اموالش هم رسیده باشد)، هیچ شکی نیست اما در مورد عامل کمی وضعیت فرق میکند. درست است که عامل هم باید اهلیت داشته باشد اما اگر کار توسط عامل سفیه یا صغیر (کسی که به سن بلوغ نرسیده) انجام شود به دلیل اینکه کار آن‌ها دارای ارزش اقتصادی است نباید زحمت آن‌ها را بی‌جواب گذاشت و آن‌ها باید اجرت‌المثل (مزد) کار خود را بگیرند و این مزد باید به سرپرست آن‌ها داده شود.
مشارکت در جعاله
موضوعی که در نمونه قرارداد عقد جعاله باید به آن توجه شود این است که، علاوه بر اینکه عامل میتواند یک شخص مشخص یا یک شخص نامشخص باشد عامل میتواند چند نفر باشد. یعنی عاملین میتوانند با شراکت و همکاری یکدیگر کار را انجام دهند و هر کدام با توجه به مقدار کاری که انجام داده‌اند مزد خود را می‌گیرند. اما اگر کسی که با عامل در انجام کار شریک شده فقط قصد کمک به عامل را داشته باشد و مجانی به او کمک کند، همان عامل اول بعد از انجام کار به صورت کامل مزد خود را می‌گیرد.
موضوع قرارداد جعاله
کاری که باید انجام شود موضوع قرارداد است، کارهایی مانند پیدا کردن مدارک گمشده یا تعمیر ساختمان یا تحویل شن و ماسه.
در نمونه فرم قرارداد جعاله نیازی نیست که انجام کار با جزئیات بیان شود، اینکه به طور کلی مشخص باشد که چه کاری باید انجام شود کافی است ولی باید کار مجهول و غیر قابل تعیین نباشد زیرا در اینصورت نمونه قرارداد عقد جعاله باطل است. دقت داشته باشید کاری که در نمونه فرم قرارداد جعاله به عنوان موضوع قرارداد قید میشود مخالف شرع و قانون نباشد مثلاً جاعل نمی‌تواند سفارش مواد مخدر بدهد و از طرف دیگر موضوع قرارداد جعاله باید عقلانی باشد و کارهای بیهوده که ارزش مالی و عقلی ندارند نمی‌تواند موضوع قرار بگیرد مثلاً جاعل نمی‌تواند به عامل بگوید به جای من 100 رکعت نماز صبح بخوان.
در تنظیم قرارداد جعاله دقت داشته باشید که اگر موضوع قرارداد جعاله به صورتی باشد که بتوان آن کار را چند بار تکرار کرد، همین که عامل یک بار آن کار را انجام بدهد و به اتمام برساند کافی است و لازم نیست چند بار آن را تکرار کند.
مبلغ قرارداد جعاله (جُعل)
مبلغ قرارداد باید در نمونه متن قرارداد جعاله آورده شود. در اینجا جاعل میتواند به طور معین قید کند که مثلاً هر کس کیف مرا پیدا کرد مبلغ پانصد هزار تومان به او میدهم یا اگر یک کامیون ماسه برای من آوردی مبلغ هفتصد هزار تومان به تو میدهم یا میتواند به طور دقیق قید نکند و بگوید مثلاً اگر 500 کیلو گندم و جو برای من آوردی 100 کیلو را به عنوان پاداش به تو میدهم یا اگر دستبند من را پیدا کردی نصف ارزش پولی آن را به تو میدهم.
اگر جاعل قبل از اینکه کار توسط عامل به پایان برسد به میزان اجرت و مزد اضافه کرده باشد باید بعد از انجام کار آن را بپردازد اما اگر جاعل قبل از اینکه انجام کار به اتمام برسد و هنوز تحویل داده نشده، نظرش برای مبلغ اجرت تغییر کند و آن را کم کند اگر عامل از آن اطلاعی نداشته باشد و کار را تمام کند باید از جاعل اجرت‌المثل کار خود را بگیرد. البته به شرطی که آن اجرت‌المثل از مبلغی که جاعل می‌خواست پرداخت کند، بیشتر باشد.
اجرت‌المثل یعنی مزدی که در عرف برای آن کار در نظر می‌گیرند و بیشتر با نظر افراد کارشناس و افرادی که در آن زمینه علم، تخصص و آگاهی دارند، مشخص میشود.
اگر عامل اطلاعی نداشته باشد که شخصی به نام جاعل یک همچین کاری را درخواست کرده است و خودش ابتدا آن کار را انجام دهد مثلاً کیفی را پیدا کند و بعد متوجه شود که جاعل درخواست کرده بود، در اینجا عامل باید بعد از تحویل کیف اجرت‌المثل خود را از جاعل بگیرد.
در قرارداد جعاله تعهد به نتیجه است
یعنی عامل زمانی میتواند اجرت خود را بگیرد که کار را انجام داده باشد و در غیر اینصورت هیچ اجرتی نمی‌گیرد، هر چقدر هم که تلاش کرده باشد مهم نتیجه کار است اما اگر بخشی از کار را انجام دهد و آن بخش به تنهایی قابل ارزش باشد مزد همان بخش از کار به او پرداخت میشود.
تحویل قرارداد جعاله
این قرارداد زمانی کامل میشود که کار مورد نظر تحویل داده شود مثلاً اشیاء گمشده را بعد از اینکه پیدا کرد تسلیم کند یا بار مورد نظر را تحویل دهد. زمانی که هنوز عامل آن بار یا اشیا را تحویل نداده است مسئولیت امانی نسبت به آن دارد و نسبت به حفظ آن مسئول است. (منظور از مسئولیت امانی این است که اگر عامل در نگهداری از آن مال کوتاهی یا زیاده‌روی کرد و آن مال تلف شد باید آن را جبران کند)
عامل نمی‌تواند موضوع قرارداد را به دست دیگری بسپارد و اگر آن مال تلف شود هم خودش و هم آن شخصی که مال را گرفته است در برابر جاعل، حکم غاصب را دارد. (منظور از غاصب این است که اگر حتی مال به دلیلی خارج از اراده این افراد تلف شود مثلاً سیل یا زلزله یا آتش‌سوزی آن را از بین ببرد باز هم آن افراد مسئول هستند و باید جبران کنند) مگر اینکه سپردن مال به شخص دیگر، لازم و ضروری بوده باشد.
ابطال قرارداد جعاله
اگر در این قرارداد، جاعل اهلیت نداشته باشد، یعنی عاقل و بالغ و رشید نباشد، قرارداد باطل است.
اگر در این قرارداد، کاری که باید انجام شود مجهول و مبهم باشد و از هیچ راهی نتوانیم کار را معین و مشخص کنیم، با ابطال قرارداد جعاله مواجه می‌شویم.
از طرف دیگر اگر در قرارداد جعاله خام ، مبلغ اجرت یا مزد مشخص نشود یا مبهم و مجهول باشد، باز هم با ابطال قرارداد جعاله مواجه می‌شویم.
شرایط فسخ قرارداد جعاله
این قرارداد یک عقد جایز است. یعنی هریک از طرفین قرارداد میتوانند هر وقت که خواستند قرارداد را کنار بگذارند و از آن منصرف شوند. مثلاً اگر جاعل سفارش انجام کاری را به عامل داده باشد و قبل از اینکه کار تحویل داده شود پشیمان شود میتواند قرارداد را یکطرفه فسخ کند.
یک موضوعی که در شرایط فسخ قرارداد جعاله باید به آن توجه شود ضایع نشدن حق عامل است. چون ممکن است عامل بخشی از کار را انجام داده باشد و حالا به خاطر فسخ قرارداد متضرر شود، در اینجا قانونگذار گفته است که اگر کار قابل تجزیه و تقسیم باشد، تا آن قسمتی که کار را انجام داد باید نسبت به کار خود با توجه به مزدی که مشخص شده است اجرت بگیرد (اجرت المسمی). در اینجا حتی اگر عامل هم قرارداد را فسخ کند باز هم مستحق همین اجرت است.
مثلاً اگر باید 100 متر از استخر را کاشی می‌کرد و فقط 50 متر از آن را انجام داد جاعل باید نصف مبلغ قرارداد را به عامل بپردازد.
اما اگر کار تجزیه‌ناپذیر بود جاعل باید به عامل اجرت‌المثل پرداخت کند.
یک زمانی هم جاعل قرارداد را فسخ میکند و عامل از این فسخ اطلاعی ندارد و کار مورد نظر را انجام می‌دهد، در اینجا دیگر لازم نیست مبلغی را که در نمونه فرم قرارداد جعاله آورده شده است به عامل پرداخت کند و عامل فقط به تفاوت ایقاع با قرارداد خاطر اینکه ضرر و زیانش جبران شود میتواند اجرت‌المثل بگیرد.
اِنفِساخ
اگر در زمان اجرای قرارداد یکی از طرفین فوت کند یا مجنون شود در اینجا انفساخ به وجود می‌آید و قرارداد منحل میشود. فقط اگر کار انجام گرفته قسمتی از نتیجه باشد، اجرت آن قسمت پرداخت میشود اما اگر با وجود تمام تلاش نتیجه مطلوبی به دست نیامده باشد، هیچ اجرتی وجود ندارد.
تفاوت نمونه قرارداد عقد جعاله با عقد اجاره اشخاص
با توجه به توضیحاتی که داده شد به خوبی می‌توان معنی این قرارداد را متوجه شد اما برای درک بیشتر مفهوم قرارداد جعاله بهتر است یک مقایسه بین این قرارداد با قرارداد اجاره اشخاص انجام دهیم و ببینیم که این قرارداد چه تفاوتی دارد:
برای تنظیم قرارداد جعاله نیازی نیست میزان کار و مبلغ اجرت به طور دقیق در فرم خام قرارداد جعاله قید شود اما در اجاره اشخاص لازم است.
در تنظیم قرارداد جعاله زمانی که شخص خاصی مد نظر نیست، نیاز نیست طرف ایجاب (عامل) مشخص باشد اما در عقد اجاره اشخاص باید طرف مقابل مشخص باشد.
در این قرارداد، عامل حق حبس ندارد، یعنی نمی‌تواند کار انجام شده را تحویل ندهد، چون تا زمانی که تسلیم نکرده باشد یعنی تعهد خود را انجام نداده است و مستحق دریافت مزد نیست. اما در قرارداد اجاره اشخاص، پیمانکار میتواند مورد قرارداد را تا زمانی که اجرت کار پرداخت نشده، تسلیم نکند.
تفاوت‌های دیگر این دو قرارداد
جعاله، عقدی جایز است یعنی هر یک از طرفین هر وقت بخواهند میتوانند عقد را بهم بزنند اما در اجاره اشخاص عقد لازم است و طرفین قرارداد تا پایان قرارداد باید به آن وفادار باشند مگر اینکه با هم توافق کنند که عقد را فسخ کنند یا شرایطی در اجاره نامه برای فسخ در نظر گرفته شده باشد.
در عقد جعاله به محض اینکه قرارداد جعاله خام تکمیل و امضا شد، حقی برای عامل به وجود نمی‌آید بلکه زمانی که عامل کار را انجام داد یا تسلیم کرد و تحویل داد تازه تعهد انجام شده به حساب می‌آید و آن موقع مستحق حق الزحمه است. مثلاً ممکن است این قرارداد راجع به اکتشاف چاه نفت باشد و عامل باید مطابق شرایط قرارداد، چاه نفت را کشف کند تا مستحق دریافت اجرت باشد و اگر چاه را کشف نکند قرارداد تمام میشود و عامل یا پیمانکار نمی‌تواند درخواست مبلغ قرارداد را بکند.
توضیحات بالا ما را از نحوه تنظیم قرارداد جعاله آگاه میکند اما این به معنای دستیابی به یک متن کامل قرارداد جعاله نیست و برای دسترسی به متن این قرارداد می‌توانید با ما در ارتباط باشید.
پیشنهاد نمونه قرارداد
شما می‌توانید وظیفه تنظیم قرارداد خود را به ما بسپارید. برای ثبت درخواست تنظیم قرارداد یا ثبت درخواست مشاوره حقوقی تلفنی روی متون رنگی قبل بزنید و وارد صفحه مرتبط با آن شوید.
از طرف دیگر، تیم حقوقی رکلا، انواع این قرارداد را تنظیم کرده است. روی تصویر زیر بزنید و وارد فهرست این قراردادها شوید.
